UYARI: Bu yazıdaki değerlendirmeler yazarın kişisel görüşlerini yansıtır ve hiçbir şekilde TÜRKPATENT’in resmi görüşünü ya da uzmanlarının başvurularla ilgili değerlendirmelerini temsil etmez. Yazı yalnızca bilgi amaçlı olup yasal tavsiye niteliği taşımaz.  Bu yazının içeriğinin bir sonucu olarak herhangi bir işlem yapmadan veya herhangi bir işlemden kaçınmadan önce profesyonel hukuki tavsiye alınmalıdır. Yazarın verilen bir örnek üzerindeki değerlendirmesi yalnızca o örneğin spesifik koşullarına bağlıdır. Bir başka durum için yazarın alacağı kararlarda bağlayıcılığı yoktur.

GİRİŞ

Bu yazıda 6769 nolu Sınai Mülkiyet Kanununa (SMK) göre faydalı model ile korunabilir buluş konusu üzerinde durulacak olup, hangi tür başvuru konularına faydalı model verilemeyeceği değerlendirilmeye çalışılacaktır. Faydalı Modelde yenilik kriterinin değerlendirilmesi konulu yazıya ise buradan ulaşabilirsiniz.

Faydalı model koruması genellikle ikinci düzey patent koruması (Second Tier Patent Protection) olarak değerlendirilir. Bunda patentte mevcut olan buluş basamağı kriterinin bulunmaması ya da daha düşük seviyede tutulmuş bir buluş basamağı kriterinin rol oynadığı söylenebilir. Faydalı model korumasının temel amacı patentler ile korunamayan teknik gelişmelere koruma sağlanmasıdır. Bir diğer amaç ise sürecin daha sade olması bakımından patente oranla daha hızlı bir koruma elde edilmesidir. Özellikle kısa yaşam süresi olan buluşlar için hızlı bir koruma elde edilmesi önem arz ettiği için faydalı model koruması tercih edilebilmektedir. (Örneğin pandemi döneminde icat edilen bir yüz maskesi ile ilgili buluş yıllar süren bir patent sürecinden geçerken belge alınıncaya kadar pandemi sona erebilir)

Faydalı model sisteminin kriterlerinin patente göre daha düşük olması zaman zaman faydalı modelin az gelişmişlikle özdeşleştirilmesine neden olmaktadır. Ancak, günümüzde faydalı model sistemine sahip ülkeler göz önüne alındığında faydalı model sistemini uzun yıllar etkili bir biçimde kullanan Almanya ve Japonya’nın yanı sıra İtalya, İspanya, Güney Kore’nin de aralarında bulunduğu pek çok gelişmiş ülkenin bu korumayı benimsediği görülür. Son olarak 2020 sayılarına göre dünyadaki tüm faydalı model başvurularının %97,6’sını tek başına gerçekleştiren Çin’in aktif bir biçimde faydalı model korumasından yararlandığı anlaşılmaktadır.[1]

Türkiye yıllık faydalı model sayısı bakımından dünyada 8. sıradadır. Türkiye’de iller bazında faydalı model sayıları incelendiğinde faydalı model/patent oranının en yüksek olduğu illerin sırasıyla Konya, Trabzon, Denizli, Mersin, Muğla, Antalya, İzmir, Gaziantep, Bursa ve Adana olduğu görülmektedir.[2] Faydalı model başvuru sayılarının en çok olduğu iller ise sırasıyla İstanbul, Ankara, Bursa, İzmir, Konya, Kocaeli, Kayseri, Antalya, Gaziantep ve Mersin’dir.[3]

Şekil 1’den de görüleceği üzere Avustralya haricinde hemen hemen her ülkede faydalı model koruması büyük oranda yerli başvuru sahipleri tarafından tercih edilmektedir. Türkiye’de 2018-2021 arası yapılan faydalı model başvurularının da %98’i ülkemiz başvuru sahipleri tarafından yapılmıştır.[4] Türkiye’de faydalı model korumasına en çok başvuran yabancı ülkeler ise sırasıyla Almanya, İtalya, Çin, A.B.D. ve İspanya’dır.

Korumanın kapsamı anlamında faydalı modelin patentten bir farkı yoktur. Bununla birlikte genellikle faydalı modelin koruma süresi patentten daha kısadır.

Faydalı model mevzuatının ilk ortaya çıktığı dönemlere baktığımızda tasarım ve modellerin birlikte ele alındığını görmekteyiz. İngiliz Faydalı Tasarımlar Kanunu (Utility Designs Act of 1843) faydalı model ve tasarım karışımı bir kanundur. Gerçek anlamda ilk faydalı model kanunu 1891’de Almanya’da ortaya çıkmıştır. Japonya 1905’te, Çin 1984’te, Yunanistan 1987’de, Avusturya 1994’te, Türkiye ise 1995 yılında faydalı model sistemini kullanmaya başlamıştır. 1985–2000 yılları arasında 25’in üzerinde ülkede faydalı model koruması yürürlüğe girmiştir.[6] 2021 itibariyle 82 ülkede faydalı model sistemi bulunmaktadır.[7]

Ülkemizdeki uygulamaya geçmeden önce faydalı model sistemi olan bazı ülkelerdeki koruma kriterlerini inceleyelim.

Diğer Ülkelerde Faydalı Model ile Korunabilir Buluş Konusu

İlk defa Paris Sözleşmesinde bir sınai mülkiyet koruma türü olarak gösterilen faydalı model[8] ile ilgili üye ülkelere (rüçhan hakkının tanınması ve ulusal ve eşit muamele uygulaması dışında) bir sınırlama getirilmediği görülmektedir.[9] Buna bağlı olarak faydalı model ile korunabilir buluş konusunun kapsamı ülkeden ülkeye (hatta aynı ülkede zaman içinde) değişiklik göstermektedir.

Faydalı model ile korunabilir buluş konusunun kapsamına göre ülkeleri kabaca üçe ayırabiliriz[10]:

1. Faydalı model ile korunabilir buluş konusunun patent ile aynı olduğu ülkeler
2. Yalnızca üç boyutlu yapıya sahip nesnelerin faydalı model ile korunabildiği ülkeler
3. Faydalı model ile korunabilir buluş konusunun patent ile aynı olmadığı, ancak üç boyutluluk kriterinin uygulanmadığı ülkeler

Birinci gruba giren ülkeler patente çok benzeyen faydalı model sistemine sahiptir. Bu ülkeler arasında Belçika, İrlanda, Hollanda ve Fransa sayılabilir. Aslına bakılırsa Fransa ve Belçika’daki sistemin tam anlamıyla bir faydalı model sistemi olduğu da söylenemez.  Zira faydalı modeller, patent başvuruları için hızlı rezervasyon sağlamak amacıyla kullanılan bir yönteme dönüşmüştür.  Ayrıca, Fransa’da patent başvurusu için süresi içinde inceleme talebinde bulunulmaması durumunda başvuru otomatik olarak faydalı model başvurusuna dönüştürülmektedir. Bu ülkelerde faydalı model için buluş basamağı kriteri patentteki gibidir.

İkinci gruba giren ülkeler faydalı model verilerek korunabilecek buluşların üç boyutlu yapıda (three-dimensional form, spatial form, Raumform) olma kriterini uygularlar. Bu ülkelerden bazıları arasında İtalya, Danimarka, Finlandiya, Yunanistan[11], Portekiz, Japonya, Güney Kore ve Çin Halk Cumhuriyeti sayılabilir. Üç boyutluluk kriterinin faydalı model korumasında dünyada en yaygın kullanılan kriter olduğu söylenebilir. Güney Amerika, Asya Pasifik ve Doğu Avrupa ülkelerinde bu kriterin uygulandığı bilinmektedir.[12]

Bu kritere göre, faydalı model konusu buluş genellikle belirli bir biçime sahip bir nesnenin şekli, yapısı veya bunların kombinasyonuyla ilgilidir. Burada nesneden kastedilen genel anlamıyla her türlü araç, gereç, alet, aygıt, cihaz, makina, makine parçası, mekanizma, teçhizat, aparat ve sistemlerdir. Şekilden kastedilen nesnenin dışarıdan bakıldığında (değişken olmayan) belirli bir şekle sahip olmasıdır. Belirli bir şekle sahip olmayan, sıvı ya da gaz halde bulunan maddeler faydalı model kapsamına girmemektedir.[13] Yapı ile kastedilen ise o nesnenin her bir parçasının birbiriyle ne şekilde düzenlendiği, dizildiği ve ilişkilendirildiğidir. Burada ise moleküler yapı veya bir maddenin bileşeni, metalürjik yapısı ve kompozisyonlar bu kapsama girmemektedir.[14] Sonuç olarak üç boyutluluk kriterini tercih eden ülkeler kimyasal maddeleri ve prosesleri faydalı model kapsamına almazlar.[15] Bu ülkelerde faydalı model için buluş basamağı kriteri patenttekinden ya daha düşüktür ya da hiç yoktur.

Üçüncü gruba giren ülkeler yukarıdaki iki uç arasında bir yolu seçmişlerdir. Faydalı model ile korunabilir buluş konusunun kapsamı patent ile aynı olmamasına rağmen üç boyutluluk kriterini uygulamazlar. Almanya, Danimarka ve Avusturya bu ülkelere örnek verilebilir. Ancak hemen belirtelim ki, ilk faydalı model kanununu çıkaran ülke olan Almanya’da 1986-1990 arasında yapılan değişiklikler öncesine kadar yaklaşık 100 yıllık bir sürede buluşun üç boyutlu olması şartı aranmaktaydı.[16] 1891 tarihli Alman Kanununda kullanılan Gebrauchsmuster ifadesi faydalı model/kullanma modeli anlamına gelmekte olup, yarar ve kolaylık sağlayıcı bir kullanımı ifade eder.[17]  Tasarım korumasında da aynı “model” kelimesinin kullanıldığı görülmektedir (Geschmacksmuster). Aslına bakılırsa faydalı model ilk başta patente bir alternatif olarak değil, tasarım korumasına tamamlayıcı olmak amacıyla geliştirilmişti. Patent korumasına değer olmayan daha küçük teknik buluşlar genellikle tasarım olarak dosyalanıp, sonuç olarak teknik yenilikler için karşılık gelen koruma sağlanamadığından, yasal korumadaki bu boşluk faydalı model ile kapatılmıştır.[18] 1990 sonrası üç boyutluluk kriterinin kaldırılmasının ardından[19] zaman içinde Almanya’da kimyasal maddelerle ilgili buluşlar da faydalı model kapsamına girmiştir. Günümüzde ise Almanya’da patentle korunabildiği halde faydalı modelle korunamayan tek buluş türü usul buluşları ve biyoteknolojik buluşlardır. Hatta 2005’te Alman Yüksek Mahkemesi, ikincil medikal kullanım dahil, kullanım istemlerini de faydalı model kapsamına almıştır.[20] Son yıllarda Alman Mahkeme kararlarından görüldüğü üzere usul buluşları “üretim yöntemleri” ve “operasyonlar” olarak çok dar bir kapsamda yorumlanmaktadır.[21] Örneğin, vasıta+işlev türü istemlerin (means plus function claims) bir yöntemi tanımlamadığı kabul edilmiştir.[22]

İspanya da Almanya’nın yolundan giderek Nisan 2017’ye kadar üç boyutluluk kriterini uygulamışken bu tarihte faydalı model mevzuatında yaptığı değişiklik ile kimyasal maddeleri de (ilaçlar hariç) faydalı model koruması altına almıştır. Yeni bir tasarıya göre ise ilaçların da faydalı model kapsamına alınması planlanmaktadır.[23]

Avrupa ülkelerinin çoğunda ise usul buluşlarının faydalı model korumasına girmediği genel anlayışı hâkimdir.  Benzer şekilde Japonya, Güney Kore ve Çin’de de usul buluşları faydalı modelle korunmamaktadır. 

实用新型 (Shíyòng xīnxíng) Çincede faydalı modeli ifade etmekte olup, pratik/kullanışlı yeni model anlamına gelmektedir. Çin Patent Yasasında faydalı modeller şu şekilde tanımlanmaktadır: “Faydalı model bir ürünün şekli, yapısı veya bunların kombinasyonuyla ilgili yeni, pratik kullanımı olan, teknik bir çözüm sunar.”[24] Buna göre prosesler (yöntemler, metotlar, işlem adımları) faydalı model konusu kapsamına girmemekte, yalnızca ürünler (ürün, cihaz, aparat, sistem) faydalı modelle korunabilmektedir. Burada proseslere verilebilecek örnekler arasında üretim yöntemleri, kullanım yöntemleri, iletişim yöntemleri vb. sayılabilir. Örneğin, bir vites üretim yöntemi, bir toz ayırma yöntemi, bir veri işleme yöntemi faydalı model kapsamına girmez.[25]

Çin Patent Yasasında “bir ürünün şekli”nden kastedilen ürünün dışarıdan bakıldığında (değişken olmayan) belirli bir şekle sahip olmasıdır. Belirli bir şekle sahip olmayan, sıvı ya da gaz halde bulunan maddeler faydalı model kapsamına girmemektedir.[26]

“Bir ürünün yapısı” ile kastedilen ise o ürünün her bir parçasının birbiriyle ne şekilde düzenlendiği, dizildiği ve ilişkilendirildiğidir. Burada ise moleküler yapı veya bir maddenin bileşeni, metalürjik yapısı ve kompozisyonlar bu kapsama girmemektedir.[27]

Türkiye’de Faydalı Model ile Korunabilir Buluş Konusu

6769 SMK’da hangi tür buluşlara faydalı model verilebileceği tanımlanmamış, ancak faydalı model verilemeyecek buluş konuları m.142(3)’te listelenmiştir:

“a) Kimyasal ve biyolojik maddelere veya kimyasal ve biyolojik usullere ya da bu usuller sonucu elde edilen ürünlere ilişkin buluşlar,

b) Eczacılıkla ilgili maddelere veya eczacılıkla ilgili usullere ya da bu usuller sonucu elde edilen ürünlere ilişkin buluşlar,

c) Biyoteknolojik buluşlar,

ç) Usuller veya bu usuller sonucu elde edilen ürünlere ilişkin buluşlar,

faydalı model ile korunmaz.”

Bunlar dışında patentte olduğu gibi SMK m.82(2) ve (3) kapsamına giren konulara da faydalı model verilmez.[28]

Türkiye Üç Boyutluluk Kriterini Benimsemiş midir?

Türk Hukukuna faydalı modeller ilk defa 1995 tarihli 551 sayılı KHK ile girmiştir. İlgili hükümlerin 1986 tarihli İspanya Patent Kanunu’ndan esinlenildiği ifade edilmektedir. [29] Bahsi geçen İspanyol kanununda faydalı model bir nesneye, kullanımında veya imalatında kayda değer bir gelişme ile sonuçlanan bir konfigürasyon, biçim veya yapı kazandıran buluşlar olarak tanımlanmış ve örnek olarak mutfak eşyaları, araç gereçler, aletler, aparatlar, cihazlar veya bunların parçaları (los utensilios, instrumentos, herramientas, aparatos, dispositivos o partes de los mismos) sayılmıştır.[30]

Üç boyutluluk kriterini benimseyen ülkelerin mevzuatına bakıldığında genelde kanunda açık bir biçimde faydalı modele konu nesnenin şekil ve yapısına atıf yapıldığı (object’s shape or structure or combination thereof), hatta bazılarında yukarıdaki 1986 tarihli İspanyol yasasında görüldüğü üzere örnekler de verildiği görülmektedir. Bu tür kanunlarda faydalı modele konu olmayan buluşlar (usuller, kimyasal maddeler, ilaçlar vb.) ayrıca belirtilmemiştir.

Üç boyutluluk kriterini terk eden İspanya ve Almanya’nın mevzuatta nasıl bir değişikliğe gittiği karşılaştırmalı olarak Şekil 3’te görülebilir. Ülkemizdeki mevzuatın Almanya’nın 1994’te yaptığı değişikliğe kısmen benzerlik gösterdiği söylenebilir.[31]

Şekil 3’ten görüleceği üzere üç boyutluluk kriterini terk eden ülkeler genellikle hangi tür buluşların faydalı model kapsamına girmediği üzerinden faydalı model ile korunabilir buluş konusunu tanımlamaktadır.

Önceki bölümde farklı ülkeler için faydalı modele konu buluş konusundan bahsederken ülkeleri üçe ayırmıştık. Türkiye hangi gruba girmektedir? Üç boyutluluk kriterini benimsemiş midir ya da bunu uygulamakta mıdır? Faydalı model mevzuatımızda buluşun şekline, yapısına ya da formuna yönelik bir atıf bulunmamaktadır. Mevzuat faydalı modele konu buluş konusunu yalnızca hariç tutulan konulara göre tanımlamıştır. Bu bakımdan ülkemizin üç boyutluluk kriterini benimsemediği ve önceki bölümde bahsedilen ülke kategorilerinde üçüncü gruba dahil olduğu söylenebilir. Uygulamada da böyle bir kriterin dikkate alınmadığı bilinmektedir. Ancak hariç tutulan konular dikkate alındığında pratikte üç boyutluluk kriterine çok yakın bir konumda olduğumuz da söylenebilir.

Üç boyutluluk kriterinin olumlu ve olumsuz yönleri bakımından farklı görüşler bulunmaktadır. Aşağıda üç boyutluluğu savunan ve karşı gelen görüşlerden örnekler detaylıca sıralanmıştır. Bu tartışma ilginizi çekmiyorsa bir sonraki bölüme geçmeniz tavsiye edilir.

Tekinalp faydalı modele konu olacak buluşun üç boyutlu bir ürüne uygulanabilir nitelik taşıması gerektiğini, bu kriterin mevzuatımızda hüküm olarak bulunmamasına rağmen söz konusu gerekliliğin “model” sözcüğünden geldiğini ifade eder.[33] Faydalı model kavramındaki “model” kelimesi esasen belirli yapısal özelliğe sahip bir modeli ifade etmektedir.

Tüzüner’e göre “Model, her türlü üç boyutlu form veya figür demektir.^[34] Faydalı modelin üç boyutlu ürüne uygulanabilir olması, faydalı modelin “model” olmasından ileri gelir.^[35] “Model” kavramının doğasında, “uygulanabilirlik, taklit edilebilirlik, üretilebilirlik” bulunur. Model kelimesi, Latinceden Fransızcaya, Fransızcadan da Türkçeye alınmıştır. “Modèle (modulus)” kelimesi, üslup (manière) veya biçim (façon) anlamına gelen “mode (modus)” kelimesinden türemiş olup; bir şeyi uygulamak veya tekrar üretmek için kullanılan taklit nesnesi anlamına gelir.^[36] Model kavramının doğası, faydalı model korumasının, üç boyutlu ürüne uygulanabilen buluşlara hasredilmesini zorunlu kılmaktadır.”^[37]

Baş’a göre^[38] “Faydalı model için ek şart olarak faydalı modelin üç boyutlu olmasını, bir üründe somutlaşmasını arayan görüşler ileri sürülmüştür. Buluşun bir üründe somutlaşmasının üç boyutluluğu gerçekleştirdiği dikkate alındığında, bu şart, buluşun somutlaştığı ürünün katı halde bir madde olması; sıvıların, kimyasal ve formu bulunmayan diğer maddelerin, usullerin faydalı model kapsamında bulunmaması düşüncesinin uzantısı olarak anlaşılmalıdır.”

Suluk ise faydalı model korumasının üç boyutlu buluşlarla sınırlanmasının tasarım hukuku kaynaklı olduğu ve bunun faydalı model korumasının alanını oldukça sınırlandırdığı ve patent korumasından faydalanan tüm buluş konularının, faydalı model korumasından da faydalanabilmesi gerektiği görüşündedir.[39]

Öztürk mevzuatın açıkça nelerin faydalı model koruması dışında kalacağını sınırlı olarak saydığını, bir maddenin ne kadar küçük olursa olsun uzayda bir yer kapladığını ve üç boyuta sahip olduğunu, bir kimyasal bileşiğin de üç boyutlu moleküllerden oluştuğunu ifade etmektedir.[40]

Kanaatimizce burada üç boyutluluk kriterinden kastedilen bir maddenin uzayda yer kaplayıp kaplamaması değil, maddenin belirleyici bir şeklinin olması ve yapısal olarak tanımlanabilmesidir. Örneğin sıvıların belirli bir şekli yoktur ve bulundukları kabın şeklini alırlar ve bu bakımdan üç boyutluluk kriterine göre tek başlarına faydalı modele konu olamazlar. Yine metallerin kristal yapıları veya kimyasal yapıların belirli bir şekli olduğu kabul edilmez, zira moleküler düzeydeki bu yapılar gözle görülür belirleyici bir şekle sahip değildir.[41] Üç boyutluluk kriterini benimseyen ülkelerin mevzuatında lafzi olarak “üç boyutlu” ifadesi genellikle bulunmaz ve bu kavram ürünün şekli ve yapısına atıf yapılarak tanımlanır. Ancak üç boyutluluk çok dar anlamda da yorumlanmamalıdır. Örneğin üzerine kabartmalı Brille alfabesi işlenmiş iskambil kartları da faydalı modele konu olabilir. Bu bakımdan iskambil kartının iki boyutlu olduğu düşünülmemelidir.[42]

AB Komisyonunun Avrupa’da ortak özelliklere sahip bir faydalı model koruması oluşturmak amacıyla yaptığı çalışma sonucu ortaya çıkan yeşil raporda faydalı modelin ilk başta karmaşık olmayan üç boyutlu buluşlar için geliştirildiği, ancak günümüzde artık oldukça karmaşık düzeyde üç boyutlu buluşların da ortaya konabildiği, bunun tersine, üç boyutlu olmadığı için bazı basit ve kısa ömürlü buluşların faydalı model korumasından yararlanamadığı belirtilmiştir.[43] Faydalı modelle korunamayan ancak korunması istenen buluşlara örnek olarak şunlar gösterilmiştir:

• katı formu olmayan kimyasallar ve diğer maddeler;
• gıda maddeleri, içecek, tütün ve ilaçlar;
• buluşun tamamen işlevsel bir açıdan yer aldığı elektrik devreleri; ve
• Halihazırda bilinen maddeler için yeni kullanımlar dahil olmak üzere çalışma yöntemleri ve kullanım yöntemleri[44]

Komisyon raporunda ayrıca madde bileşimlerinin (compositions of substances) ve proses buluşlarının hariç tutulması konusunun sıklıkla tartışıldığı dile getirilmiştir. Madde bileşimlerine örnek olarak sızdırmazlık bileşikleri, polimer bağlayıcı maddelerin yapıştırıcı bileşikleri, haşıl maddesi (sizing agents), gıda maddelerinde ve ilaç ve kozmetik endüstrilerinde yaygın olarak kullanılan emülsiyonlar ve dispersiyonlar ile tekstil, deri ve kâğıt ile kullanılan katkı maddeleri gösterilmiş, bu tür ürünlerin hızlı bir şekilde üretilip pazarlanabildiği için hızlı bir koruma türüne ihtiyaçları olduğu belirtilmiştir.[45] Ancak bazı ilaç ve kimyasalların sırf karmaşık buluşlar olması nedeniyle faydalı model kapsamına girmemesinin temelsiz bir argüman olduğu, zira başka alanlarda da hakimlerin değerlendirmekte zorlanacağı çok sayıda karmaşık buluş olduğu belirtilmiştir.[46]

Raporda ayrıca üç boyutluluk kriterinin bazı durumlarda buluşu değil oluşan nesneyi koruduğu görüşünden de bahsedilmektedir.[47] Buna göre, koruma kapsamı işlevsel bir tasarımın yalnızca dış görünümü ile sınırlı olursa, o zaman rakipler çoğu durumda kolayca buluşun etrafından dolaşabilir, böylece dış görünümü değiştirirken işlevi kullanmaya devam edebilir.[48] Böyle bir sistem, korunan formla aynı işlevi yerine getirse bile, üç boyutlu formun diğer (veya hatta benzer) versiyonlarına karşı hiçbir koruma sağlamayacaktır. Öte yandan koruma, yerine getirdiği işlevden bağımsız olarak modelin, aletin veya ürünün yalnızca biçimini kapsayacaktır.[49] Ayrıca, şeklin mi yoksa buluşun mu esas koruma nesnesi olduğu konusunda yanlış anlamalara yol açabileceğinden, KOBİ’ler için bu durum pratikte büyük zorluklara neden olabilecektir.[50]

Ancak söz konusu Komisyona ait faydalı model çalışmaları herhangi bir anlaşmaya varılamaması nedeniyle 2000’de askıya alınmış ve 2006’da tamamen geri çekilmiştir.[51]

Komisyonun yukarıda bahsedilen yeşil raporuna ilişkin raportör Julio Añoveros Trías de Bes tarafından kaleme alınan 26.06.1996 tarihli raporda faydalı modelin üç boyutlu formuna yönelik şu görüşler sunulmuştur[52]:

“Üç boyutlu form şartı, faydalı model konusunun bir yapı, form veya konfigürasyon referans alınarak tanımlanması anlamına gelir. Faydalı modelin, kullanım veya üretim amaçları için yapısal kullanışlılığı karşılaması beklenir. Çoğu ülkede, buluşun üretim için kullanışlılık gerektiren bir yapı oluşturmakla sınırlı olması koşuluyla, faydalı model verme prosedürü hızlıdır. Üç boyutlu form şartı kabul edilmezse, bu, faydalı model başvurusunda bir dereceye kadar karmaşıklık getirmek ve dolayısıyla maliyeti artırmak anlamına gelir. Üç boyutlu form şartı, hızlı ve basit bir prosedürü asgari yasal güvenlik garantisi ile birleştirme ihtiyacını dengeler. Üç boyutlu form şartının kaldırılması, faydalı model ve patent arasındaki ayrımı bulanıklaştırabilir.

Usuller ve maddeler (substances) neden faydalı modele dahil edilmemelidir? Öncelikle vurgulanmalıdır ki, üç boyutlu form şartı kaldırılırsa bu tür buluşların korunması mümkün olacaktır. Usuller söz konusu olduğunda, piyasaya sürülen nihai üründen bir usul belirlemek imkânsız olduğundan, bir usulün kötüye kullanıldığının kanıtlanması zor olacaktır.

Üç boyutlu form şartı, asgari yasal güvenlikle hızlı ve basit bir prosedür tasarlama ihtiyacını dengelemektedir. Ayrıca, hem üç boyutlu form şartı hem de düşük buluş basamağı kriteri, patentleri faydalı modellerden ayırmaya yardımcı olur.”

TÜRKPATENT’te Buluş Konusunun Faydalı Modele Konu Olup Olmadığının Değerlendirilmesi

Yukarıdaki tartışmadan da görüleceği üzere, üç boyutluluk kriterinin kabul edilmesinin ülkemiz için olumlu/olumsuz ne gibi sonuçlarının olduğu/olacağı oldukça karmaşık ve değerlendirmesi güç bir konudur. Almanya’nın 100 yıl kadar kullandığı ve 1990’da terk ettiği sistemin, günümüzde Çin tarafından benimsendiği ve etkili bir şekilde kullanıldığı görülmektedir.

Şimdi bu tartışmayı bir kenara bırakıp, patentte bulunmayan ve faydalı modele özgü olan 6769 SMK m.142(3)(a)-(ç)’de sıralanan faydalı model verilemeyecek buluş konularını inceleyelim. Yazar ülkemizde üç boyutluluk kriteri olmadığını kabul ederek değerlendirmelerini yapacaktır. Ancak üç boyutluluk kriterini sağlayan buluşlar zaten 6769 SMK m.142(3)(a)-(ç) kapsamına girmeyeceği için, örneklerde bu kriterin sağlandığı gösterilerek faydalı model verilebilir buluş değerlendirmesi yapılabilir.

TÜRKPATENT’te 2017-2021 arası başvuru tarihine sahip faydalı model başvuruları arasında yapılan istatistiğe göre faydalı model verilemeyecek buluş konusu olması nedeniyle en çok reddedilen konular ve ret gerekçeleri sırasıyla şöyledir[53]:

• bilgisayar tabanlı buluşlar (G06) [usuller]
• gıdalar (A23), [usuller]
• ölçme ve test ile ilgili buluşlar (G01), [usuller]
• kimya ve metalürji ile ilgili buluşlar (C), [kimyasal maddeler, usuller]
• ilaçlar ve kozmetik ürünler (A61K, P, Q), [eczacılıkla ilgili maddeler]
• eğitim uygulamaları (G09B) [usuller]

SMK m.142(3)(a)-(c) Kapsamında Yapılan Değerlendirme

Bu kapsama giren buluşların tespiti ve değerlendirmesi, özellikle buluşun esası bu kapsamdaysa, nispeten daha kolaydır.

Kimyasal maddeler (örn. sentetik boya, deterjan, diş macunu, sabun, hidroklorik asit, sitrik asit vb.) ve biyolojik maddeler (izole edilmiş bakteriler, prokaryotlar, mantarlar, algler, protozoalar, plazmitler, virüsler, hücre organelleri, biyolojik kaynaklardan elde edilen maddeler örn. serum, toksin vb.) faydalı model ile korunmaz.[54]

Kimyasal usuller (örn. oksidasyon, kataliz, yumurta pişirme, kek yapma vb.) ve biyolojik usuller (örn. adipik asit hazırlamak için bir biyolojik yöntem) de faydalı model ile korunmaz.[55]

Kimyasal usuller sonucu elde edilen ürünler (örn. oksidasyon sonucu üretilen nitrik asit) ve biyolojik usuller sonucu elde edilen ürünler (örn. bir biyolojik yöntem sonucu elde edilen adipik asit vb.) de faydalı model ile korunmaz.[56]

Eczacılıkla ilgili maddeler (örn. ilaç hammaddeleri, etkin madde), eczacılıkla ilgili usuller (örn. ilaç elde etme yöntemleri) ve eczacılıkla ilgili usuller sonucu elde edilen ürünler (örn. ilaçlar) faydalı model ile korunmaz.[57]

Biyoteknolojik buluşlar (örn. genler, yaşam formları, doğal ortamından izole edilmiş veya teknik bir yöntemle üretilmiş biyolojik materyal) da faydalı model ile korunmaz.[58]

Bununla birlikte istemde kimyasal/biyolojik/eczacılıkla ilgili bazı özellikler bulunmakla birlikte buluşun özü itibariyle bu alanda olmadığı durumlarla da karşılaşılmaktadır. Bkz. “Ürünlerin Değerlendirilmesi” başlıklı aşağıdaki bölüm

SMK m.142(3)(ç) Kapsamında Usullerin veya Usuller Sonucu Elde Edilen Ürünlerin Değerlendirilmesi

6769 SMK m.142(3)(ç)’ye göre usuller veya bu usuller sonucu elde edilen ürünlere ilişkin buluşlar faydalı modelle korunmaz. Burada usullerden kastedilenler arasında imalat yöntemleri, kullanım yöntemleri, iletişim yöntemleri, işleme yöntemleri, bilgisayar programları (bilgisayarın belirli işlem adımlarını yerine getirmesi), yemek tarifleri vb. sayılabilir. Örneğin, bir dişli imal etme prosesi, bir atölyede toz giderme yöntemi, bir bilgi işleme yöntemi vb. faydalı modelle korunmaz.[59]

Peki usuller neden faydalı model kapsamından çıkarılmıştır? “Faydalı model korumasında tekniğin bilinen durumunun aşılması gerekmediği dikkate alındığında, tekniğin bilinen durumunu aşmayan yalnızca yenilik ve diğer şartları sağlayan teknik ilerlemelere, bu nitelikteki usullere faydalı model koruması sağlanmasında, koruma ödülünü dengeleyecek toplumsal yararın bulunmadığı sonucu ortaya çıkmaktadır.”^[60] Bu bakımdan, daha düşük bir buluş basamağı kriterine sahip “küçük” usul buluşları da faydalı modelle korunmamalıdır. Zira bu tür buluşlar genellikle “know-how” olarak adlandırılan teknik uzmanlığa aittir. Optimal süreç elde edilene kadar üretim döngülerinin verimliliğinin iyileştirilmesi, genellikle birbirini takip eden usul buluşlarının sonucudur. Çoğu zaman, nihai olarak pazarlanan üründen, üretiminde belirli bir usul buluşunun kullanılıp kullanılmadığı anlaşılamaz. Bu tür süreçlerdeki tescilli haklar, sonuç olarak pratikliklerini kaybedebilir, çünkü hak sahibi herhangi bir ihlali kanıtlamakta büyük zorluk çekecektir. Bu bakımdan bu tür usul buluşları, rakipler tarafından doğrudan taklitten kaçınmak için genellikle ticari sır olarak gizli tutulmaktadır.[61] Bu nedenle bu tür bir koruma imkanının verilmesi başvuru sahibinin hem istediği korumayı elde edememesine hem de elindeki know-how’ı açıklamasına neden olması bakımından kendisine olumsuzluk olarak yansıması muhtemeldir.

Patente konu buluş, bir ürünün şekli ve yapısı ile ilgili geliştirmelerin yanı sıra ürünün yapıldığı spesifik yöntemin, işlemin ve malzemenin geliştirilmesi ile de ilgili olabilir. Ancak, faydalı modele konu buluş, yalnızca spesifik yöntem/işlem ile ilgili geliştirilmiş teknik çözümleri korumamalıdır.

6769 SMK m.142(3)’te faydalı model ile korunamayacak buluşlar:

“…kimyasal ve biyolojik usuller sonucu elde edilen ürünlere ilişkin buluşlar,

“…eczacılıkla ilgili usuller sonucu elde edilen ürünlere ilişkin buluşlar,

…

…usuller sonucu elde edilen ürünlere ilişkin buluşlar”

olarak listelenmiştir. Buradan anlaşılacağı üzere Kanun koyucu yalnızca kimyasal, biyolojik ya da eczacılıkla ilgili usuller sonucu elde edilen ürünleri değil, ayrı bir maddede daha geniş haliyle usuller sonucu elde edilen ürünleri de hariç tutmuştur. Bu da gösteriyor ki faydalı modelle korunamayacak ürünler kimyasal, biyolojik ya da eczacılıkla ilgili ürünlerle sınırlı değildir. Burada “usuller sonucu elde edilen ürünlere ilişkin buluşlar” ifadesi nasıl yorumlanmalıdır? Her ürünün hatta cihazın bir usul sonucu üretiliyor olduğunu ileri sürmek hiçbir ürünün/cihazın faydalı modelle korunamayacağını iddia etmek olur ki bu fazlasıyla geniş bir yorumdur. Bir cihaz/aparat yapısal özellikleriyle tanımlanabilirken bazı ürünler belirli bir şekle ve yapıya sahip olmadığı için yapısal özellikleriyle tanımlanamazlar. Örneğin bir masa yapısal olarak istemde şöyle tanımlanabilir:

Örnek 1:

“İstem 1. Bir çalışma masası olup, özelliği, bir üst parça ve bu üst parçaya bağlanmış ve ona destek sağlayan dört adet ayak içermesidir.”

Bu tür bir istem faydalı modelle korunabilir buluş konusuna dahildir. Ancak aynı masa usul sonucu üretilen bir ürün şeklinde tanımlanırsa faydalı model kapsamına giremeyecektir:

Örnek 2:

“İstem 1:

• Ahşap türünün ve masa boyutlarının seçilmesi
• tahta malzemenin testereyle kesilerek üst parçanın ve dört adat ayağın oluşturulması
• her bir ayağın üst parçanın aynı yüzeyinin köşelerine çivi ile bağlanması

işlem adımlarıyla üretilmiş bir çalışma masası.”

Yukarıdaki istem her ne kadar faydalı modelle korunabilir bir ürünle (masa) ilgili olsa da söz konusu ürünü bir üretim yöntemiyle tanımladığı için faydalı modelle korunabilir değildir. Bu örnekten de görüldüğü üzere aynı ürünle ilgili bile olsa istemin yazılış biçimi faydalı modelle korunabilirliği etkilemektedir. Örnek 1’deki istemde masanın yapısal özellikleri buluşun esasıdır. Örnek 2’de ise masanın üretim yöntemi ön plandadır. Bir cihaz/aparat için faydalı modelle koruma sağlanmak isteniyorsa buluşun yapısal özellikleri vurgulanarak buluş tanımlanmalıdır. Bir ürünün yapısal özelliği, her bir parçasının birbiriyle olan ilişkisini ve düzenlenmesi ifade eder.[62]

Usul özelliklerine sahip unsur bulunan bir ürüne/aparata yönelik faydalı model verilebilirlik değerlendirmesi

Bir ürünün/aparatın faydalı model kapsamına girip girmediği tespit edilirken zaman zaman zorluklar yaşanmaktadır. Bu genelde istemde işlevsel, yönteme benzer bazı ifadeler bulunduğu halde buluşun aslında bir aparat/cihaz olması durumunda yaşanmaktadır. Böyle durumlarda buluşun faydalı model kapsamına girip girmediği tespit edilirken buluşun esasının ve istemin yazılış tarzının dikkate alınmasında fayda vardır.

Faydalı modelin istemlerinde bilinen bir yöntemin adı ürünün şeklini veya yapısını tanımlamak için kullanılabilir.

Örnek 3:

Örneğin, perçinleme ya da lehimleme ile iki ayrı parçanın birleştirildiğinden bahseden bir istem (“birinci parçayla perçinlenmiş olan ikinci parça içeren…”) yöntemi korumayıp doğrudan parçaların birbiriyle olan ilişkisini ve yapısal özelliklerini tanımlamakta kullanıldığı durumda faydalı model kapsamında değerlendirilecektir.

Benzer şekilde yukarıda örnek 1’deki çalışma masasında “üst parçaya bağlanmış ayak” unsuru da aynı şekilde buluşu yapısal olarak tanımladığından faydalı model kapsamındadır.

Örnek 4:

Ancak, eğer istem:

• “birinci ve ikinci parçanın bir araya getirilmesi,
• lehimin iki parça arasına yerleştirilmesi,
• lehim tabancasıyla 1 dakika boyunca ısıtılarak lehimin eritilmesi sonucu elde edilmesi…”

şeklinde yazılırsa söz konusu istem salt bir yöntemi ya da bu yöntem sonucu elde edilen ürünü korumaya yönelik yazıldığı için faydalı model koruması kapsamına girmeyecektir.[63]

Bir istem, yapısal özelliklere sahip olsa bile buluşun özü itibariyle ürün yapma veya kullanma yöntemini tanımlayan teknik özellikler veya bilgisayar programını tanımlayan teknik özellikler gibi, yöntemin kendisi ile ilgili geliştirmeleri içeriyorsa, faydalı model kapsamına girmeyecektir.

Örnek 5:

Örneğin istem,

“buluş gövde kısmı silindirik ve uç kısımları konik olan bir tür ahşap kürdan olup özelliği; bahsedilen ahşap kürdanın önceden belirlenmiş bir şekle getirilmesi, 5-10 dakika bakterisit içine daldırılması, ardından bakterisitten çıkarılıp havalandırılması”  

şeklinde karakterize ediliyorsa, başlı başına yöntemle ilgili bir geliştirmeyi içerdiğinden, faydalı model ile korunamayacaktır.[64] Burada “gövde kısmı silindirik ve uç kısımları konik olan bir tür ahşap kürdan” faydalı model ile korunabilir bir nesne olmasına rağmen buluşun özü, buluşun karakteristik özelliği bu nesnenin nasıl üretildiğiyle ilgilidir.

Usul özelliklerine sahip unsur bulunan bir ürüne/aparata yönelik yenilik değerlendirmesi

Eğer istem hem usul hem ürün/aparat unsurları içeriyorsa ancak buluş konusu geliştirme faydalı model verilebilir konuyla ilgiliyse araştırma düzenlenir ve bulunan doküman karşısında yenilik değerlendirmesi yapılır. Ancak usulle ilgili kısımlar yenilik değerlendirmesine dahil edilmez.

EPO’da bir ürün isteminde usul ile tanımlanmış özellikler içeren bir unsurun yenilikte nasıl değerlendirildiğine bir örnek verelim:

Örnek 6:

3. İstem 2’ye göre bir ütüleme cihazı olup, taban plakası (1), buharın çıktığı yerden başlayarak buharı dağıtmak için geliştirilen buhar çıkışları (2) ve düşük basınçlı döküm ve cebri hava soğutması ile elde edilen oluklar (3) içerir.[65]

Bir ürün istemindeki yöntem özellikleri, isteme konu ürünün önceki teknikteki bilinen ürünlerden farklı özelliklere sahip olmasına neden oluyorsa yeniliği sağlayabilir.[66] Yukarıdaki örnekte tekniğin bilinen durumunda istemin tüm özellikleri bulunmuş olduğunu ve yalnızca olukların bahsedilen yöntemle üretilmediğini varsayalım. Farklı olan unsur yapısal farklılık yaratıyor mu? Başvuruda yalnızca olukların bu yöntemle üretilmesinin daha kolay olduğundan bahsediliyor olsun. Bunun dışında oluşan yapısal bir farklılıktan bahsedilmediyse bu özellik yenilik sağlayan bir özellik olmayacaktır. Başvuru, ürünün üretilme yönteminin ürüne belirli özellikler kazandırdığını belirtmelidir. Bu belirtilmezse, yalnızca istemdeki yapısal özellikler dikkate alınır zira ürünün tüm teknik özellikleri bilindiği sürece, istem sadece işlem adımları nedeniyle yeni sayılmaz. Yukarıdaki istem 3’teki olukların “düşük basınçlı döküm ve cebri hava soğutması ile elde edilmesi” bu nedenle sınırlayıcı olmayan özellik olarak yorumlanır ve yenilik değerlendirmesinde dikkate alınmaz.

Örnek 7:

EPO’dan bir örnek daha verelim[67]:

İstem 1: “Bir sürekli filament polyester iplik olup özelliği….”

şeklinde olsun. Başvuru sahibi tekniğin bilinen durumundan farklılaşmak amacıyla isteme yönteme dayalı bir özellik eklemiş olsun:

İstem 1: “En az 7 Km/dak.’lık bir eğirme hızında yüksek hızlı eğirme ile eğrilen bir sürekli filament polyester iplik olup özelliği….”

(istemlerin iki parçalı yazılmadığını varsayınız)

İpliğin “en az 7 Km/dak.’lık bir eğirme hızında yüksek hızlı eğirme ile eğrilmesi” isteme yapısal bir farklılık getirmekte midir? Bu özellik, ipliği D1’de açıklanan iplikten farklı hale getirmekte midir? Zira bir yönteme/işlem adımına ait özellik, yalnızca üründe belirgin ve tanımlanabilir karakteristik bir özelliğe yol açtığı ölçüde, ürün isteminde yeniliğe katkıda bulunabilir.[68]

Başvuru sahibi, D1’de açıklanan polyester elyafların en az 0,90 içsel viskoziteye sahip olduğunu, bunların mevcut istem 1’in gerektirdiği şekilde minimum 7 km/dak’lık bir eğirme hızı kullanılarak bir eğirme işlemi ile filament ipliklere eğrilemeyeceğini ileri sürmüştür. Ancak itiraz sahibi sunduğu dokümanlarla 1,0’a kadar içsel bir viskoziteye sahip olan polyesterlerin 12 km/dk’ya kadar bir hızda eğrilebileceğini göstermiştir. Patentin bu tür yüksek viskoziteleri açıkça tarifnamede açıklamaması, bu tür yüksek viskoziteleri hariç tutmak için meşru olarak yorumlanabilecek hiçbir gerekçe sunmamaktadır. Bunun aksini ispatlamak başvuru sahibine aittir ancak başvuru sahibi buna yönelik bir itirazda bulunmadığı için isteme eklenen söz konusu özelliğin yenilik niteliği kazandırmadığı kabul edilmiştir.

Bazı durumlarda yalnızca yapısal özellikler bir unsuru tanımlamada yeterli olmayabilir. Ancak istemlerde, faydalı modeli tanımlamak için herhangi bir işlev veya etkiye dair özelliği mümkün olduğunca kullanmaktan kaçınılmalıdır. Örneğin istemin karakterize edici kısmı yalnızca faydalı modelin işlevini belirtmemelidir.

Örnek 8:

Bilgisayarlarda kullanılan konektörlerle (bkz. şekil 4) ilgili CN2341286Y sayılı faydalı model için faydalı model ile korunabilir buluş konusuna dahil olmadığı gerekçesiyle hükümsüzlük davası açılmıştır. Faydalı modelin ilk iki istemi şöyledir:

1. Birinci ve ikinci konektörleri içeren, karşılıklı olarak bağlanmış bir konektör düzeneği olup, özelliği birinci konektör, bir birinci terminal grubuna sahip bir birinci gövdeyi içerir;

ikinci konektör, ikinci bir terminal grubuna sahip ikinci bir gövdeyi içerir;

birinci ve ikinci konektörler, önden arkaya, kafa kafaya bir şekilde karşılıklı olarak düzenlenmiştir.

2. İstem 1’e göre konektör düzeneği olup, bir birinci modül düzeneği söz konusu birinci konektöre düz bir şekilde sokulur, ikinci bir modül düzeneği söz konusu ikinci konektöre ters bir şekilde yerleştirilir.

Görüldüğü üzere istem 1 buluşu yapısal özellikleriyle tanımlamış olduğu için faydalı model ile korunabilir buluş konusuna dahildir. İstem 2 ise istem 1’deki konektör düzeneğine ait modüllerin nasıl yerleştirildiğini anlatmaktadır.

Mahkeme istem 2’deki ek teknik özelliklerin, modül düzeneklerini ilgili konektörlere yerleştirme yollarını tanımlasa da, istem 2, istem 1’in tüm yapısal özelliklerini içerdiği ve bu nedenle bir bütün olarak ürünün yapısıyla ilgili teknik bir çözümü tanımladığı için istem 2’nin işlem özellikleri içermesine rağmen, faydalı model için uygun bir konuyu tanımladığını ve Çin Patent Yasası m.2(2)’ye uygun olduğuna karar vermiştir.[69]

Burada istem 2’yi bir çalışma prensibinin anlatıldığı istemlerle karıştırmamak gerekir. Zira istem 2’de aslında konektör düzeneğine ait modüllerin birbirlerine göre nasıl konumlandığı tanımlanmaktadır.

Örnek 9:

Çin Yargıtayı yakın tarihli bir davada önemli bir karar vermiştir. Faydalı modele ait istem “dikdörtgen bir conta halkası” ile ilgilidir ve “politetrafloroetilenin kauçuğa sıcak presleme ile bağlandığı” tanımlanmaktadır. Önceki teknikte politetrafloroetilenin soğuk işlemle bir kauçuk halka içine gömüldüğü ve daha sonra ayrılabilir olduğu ileri sürülmüş, istemdeki sıcak presleme özelliği değerlendirme dışı bırakılmıştır. Jiangsu Eyaleti Yüksek Mahkemesi, ikinci derece kararında bu görüşün yanında yer almış, ardından Yargıtay, kararı onamış ve faydalı model sahibinin yeniden yargılama talebini şu gerekçeyle reddetmiştir:

“Faydalı modelde korunacak konu, şekil, yapı veya bunların birleşiminden oluşan teknik bir çözüm olup, şekil ve yapı dışındaki özellikler faydalı model istemlerinin yenilik ve buluş basamağına katkı sağlayamaz. Tekniğin bilinen durumundaki dokümanda şekil ve yapıya yönelik olmayan özelliklerin açıklanıp açıklanmadığı ilke olarak dikkate alınmayacaktır… Bu durumda “sıcak presleme” özelliği ne bir şekil özelliği ne de bir yapı özelliğidir ve bu nedenle faydalı modelin koruma kapsamını tanımlamaz. Önceki teknik “sıcak presleme” özelliğini açıklamasa bile önceki teknik saldırısı bundan etkilenmeyecektir.”

Yargıtay’ın yenilik/buluş basamağı değerlendirmesinde ve faydalı modelin koruma kapsamını belirlemede şekilsel/yapısal olmayan özellikleri reddettiği görülmektedir.[70] Bir başka deyişle, faydalı model ile korunabilir olmayan bir özellik, yenilik değerlendirmesinde dikkate alınmamaktadır.

Ürünlerin Değerlendirilmesi

Daha önce belirtildiği üzere 6769 SMK’ya göre kimyasal/biyolojik/eczacılıkla ilgili maddelere ve kimyasal/biyolojik/eczacılıkla ilgili usuller sonucu elde edilen ürünlere ve usuller sonucu elde edilen ürünlere ilişkin buluşlar faydalı model ile korunamamaktadır.

Bir istemde kimyasal/biyolojik/eczacılıkla ilgili bazı özellikler bulunmakla birlikte buluşun özü itibariyle bu alanda olmadığı durumlarda buluşun faydalı model kapsamına girip girmediği tespit edilirken zaman zaman zorluklar yaşanmaktadır. Böyle durumlarda değerlendirme yapılırken buluşun esasının dikkate alınmasında ve gerekliyse başvuru sahibinin yönlendirilmesinde fayda vardır.

Örnek 10:

Buluş konusu bir katot ışınlı tüp (CRT) ile ilgili ise ve söz konusu buluş televizyonun bir parçası (fiziksel bir unsuru) olarak geçiyorsa, ya da kendi başına fiziksel bir ürün olarak tanımlandıysa faydalı model olarak korunabilirken; tüpün içindeki kimyasallarla ya da onların reaksiyonlarıyla ilgili bir buluş ortaya konduysa söz konusu buluş faydalı model kapsamına girmeyecektir. Burada değerlendirme yaparken dikkat edilmesi gereken buluşun ilgili olduğu alan (örn. katot ışınlı tüpler) değil, buluşun teknikten farklılık yaratan özü ve istemin yazılma biçimidir. Buluşun özü faydalı model verilebilir nitelikte olmasına rağmen istemlerin yazılma biçimi dolayısıyla koruma dışında kalıyorsa, istem düzelttirilmelidir.

Örnek 11:

6769 SMK m.142(3)(a)’ya göre etil alkol kimyasal bir madde olması nedeniyle faydalı model ile korunamıyor olsa da içinde etil alkol bulunan bir termometre faydalı model ile korunabilir[71]:

 “İstem 1. Bir etil alkol termometresi olup özelliği; içinde alkolün depolandığı bir şişkin kısım ve bahsedilen şişkin kısımdan uzanan bir boru kısmı ve bu boruyu destekleyen ve bir ölçeği olan bir cam tüp içermesidir.”

Burada buluş konusu, termometrenin cam tüpünün yapısı ile ilgili ise, örneğin, alkolün depolandığı şişkin kısım ile ilgili bir geliştirme ise istem faydalı modele konu olabilir.[72] Ancak istem tekniğin bilinen durumundan yalnızca termometrenin içindeki kimyasal madde (etil alkol) ile ayrılıyorsa, buluş konusu doğrudan kimyasallarla ilgili olamayacağı için yenilik değerlendirmesinde bu özellik dikkate alınamayacaktır.

Tarifnamede çeşitli kimyasallardan ya da yöntemlerden bahsedilmesi, başvurunun faydalı model kapsamı dışına çıkmasına tek başına bir neden olmayacaktır, ancak istemlerde belirtilmeksizin tarifnamede çeşitli kimyasallardan ya da yöntemlerden bahsedilmesi durumunda sonradan istemlere bu özelliklerin eklenmesine izin verilmeyebilir. Tarifnamede bahsedilen kimyasalların ya da yöntemlerin istemlerin yorumlanmasında buluşun özü bunlarmış gibi gösterilmesine izin verilmez. Buluş başlığında da yöntem vb. ifadeler kullanılmamalıdır.

Bir ürünün yapısal özelliği, her bir parçasının birbiriyle olan ilişkisini ve düzenlenmesini ifade eder. Bir ürünün yapısı, mekanik yapı veya devre yapısı olabilir. Mekanik yapı, ürünü oluşturan bileşenlerin veya parçaların göreli konum ilişkisini ve gerekli mekanik eşleşme ilişkisini vb. ifade eder. Devre yapısı ise, ürünü oluşturan bileşenler veya elemanlar arasındaki sabit bağlantı ilişkisini ifade eder.

Örnek 12:

Kompozit katmanlar da bir ürünün yapısı olarak kabul edilebilir. Bir ürünün karbonlanmış katman, oksit katman vb. kompozit katmanları bir ürünün yapısına aittir. Ancak bir maddenin moleküler yapısı, bileşeni ve metalografik yapısı, faydalı model ile korunamaz. Örneğin, sadece lehim pastasının bileşiminde değişiklik içeren bir kaynak teli, faydalı model korumasına konu değildir. [73]

Kendi şekline ve yapısına sahip olan üründe önceki teknikte bilinen bir malzemenin kullanımı, örneğin kompozit döşeme tahtaları, plastik bardak gibi ürünler malzeme ile ilgili olarak başlı başına bir geliştirme değilse, kimyasal maddeler veya kimyasal usuller sonucu elde edilen usul olarak değerlendirilmezler. Bir başka deyişle yapısal özelliğiyle tanımlanan bir plastik bardak (örneğin farklı şekle sahip bir kulp ile tutuş kolaylığı sağlayan bir plastik bardak) ile ilgili bir buluş, sırf plastiğin kimyasal bir madde olması nedeniyle faydalı model verilebilir buluş konusu dışında tutulamaz. Ancak buluşta tam-geridönüştürülebilir yapıda bir plastik bardak geliştirilmişse, buluş salt bir kimyasal maddenin geliştirilmesiyle ilgili olduğu için faydalı model verilebilir buluş konusu dışında kalacaktır.

Örnek 13:

“Buluş eşkenar dörtgen (rhombic) bir tablet olup özelliği; A bileşeninin %20, B bileşeninin %40 ve C bileşeninin %40 oranında bulunması ile karakterize edilmektedir.” şeklinde bir istemde buluş salt belirli bir şekle sahip eşkenar dörtgen bir tablet olmasıyla değil, aslında içerdiği malzemeyle ilgili bir geliştirmeyle ilgilidir.

Örnek 14:

“Pansuman Ekipmanı” başlıklı CN2193720Y sayılı Çin faydalı modeli hakkında faydalı model ile korunabilir buluş konusu olmadığına dair hükümsüzlük davası açılmıştır.

İstem 1, bir tepsi ve bir pens içeren bir pansuman ekipmanı olup, özelliği, söz konusu tepsi ve pensin sert plastikten yapılmış olması ve dıştan ekipmanın üzerini kapatan koruyucu film içermesidir.

Mahkeme kararında istem 1’in pansuman ekipmanını tanımlarken, malzemenin özelliğini belirtmesine rağmen, bir bütün olarak ürünün yapısını tanımladığı, bu nedenle, istem 1’in faydalı model ile korunabilir buluş konusuna dahil olduğuna ve Çin Patent Yasası m.2(2)’ye uygun olduğuna karar vermiştir.

Bazı teknik alanlarda, bir ürünün şekli/yapısı malzeme ile yakından ilişkilidir ve başvuru yaparken malzeme özelliklerinden tamamen kaçınmak mümkün değildir. Ancak bir başvurunun faydalı model ile korunabilir buluş konusuna dahil olması için sadece bilinen malzemelerin bir ürüne uygulanmasına izin verilir. Dolayısıyla, geliştirme bir malzeme üzerinde ise faydalı model korumasına uygun değildir.

Gıdaların Değerlendirilmesi

Gıdalar bazı ülke mevzuatında kimyasallar ve ilaçlarla birlikte kategorize edilir.[74] Yemek tarifi şeklinde tanımlanan gıdalar yöntem kapsamında olacağı için faydalı model korumasından yararlanamaz. Belirli bir yemek tarifi sonucu elde edilen bir gıda ürünü ise usuller sonucu elde edilen ürün kapsamında olduğu için faydalı model korumasından yararlanamayacaktır. [75]

Örnek 15:

Menemen yemeği ile ilgili bir gıda başvurusu düşünelim:

1. Bir menemen yemeği olup, özelliği; 2 yemek kaşığı sıvı yağ, 3 adet yeşil biber, 3 adet orta boy domates, yarım çay kaşığı tuz ve 3 adet yumurta içermesidir.[76]

2. Bir menemen yemeği yapma yöntemi olup, özelliği;

-Sıvı yağı ve biberleri tavaya alarak biberlerin rengi dönünceye kadar kavrulması,

-Üzerine kabukları soyulup küçük küçük doğranmış domateslerin ilave edilmesi,

-Kısık ocakta tavanın kapağını kapatarak domateslerin iyice pişirilmesi,

-Domatesler piştikten sonra yumurtaların kırılıp tavaya eklenmesi,

-Tuz ve baharat eklenmesi,

-Yumurtaların pişmesinin ardından ocağın kapatılması

işlem adımlarını içermesidir.[77]

3. İstem 2’de uygulanan işlem adımları sonucunda elde edilen menemen yemeğidir.

4. Bir menemen yemeği olup, özelliği; ağırlıkça %4 sıvı yağ, %15 yeşil biber, %40 domates, %1 tuz ve %40 yumurta içermesidir.

Yukarıda 2 nolu istem bir usul olduğu için SMK m.142(3)(ç) kapsamında faydalı model ile korunamaz. İstem 3 de bir usul sonucu elde edilen ürün olması sebebiyle yine anılan hüküm kapsamında faydalı model ile korunamayacaktır. İstem 1 ve 4 incelendiğinde ise bunlar bir usul içermemektedir, ancak bu haliyle istemin unsurları arasında herhangi bir etkileşim bulunmadığından, bu unsurların ne şekilde bir araya getirilerek menemen yemeğini oluşturduğu belirsizdir. Söz konusu unsurlar (sıvı yağ, yeşil biber, domates vb.) menemen yemeğini oluşturacak şekilde detaylandırıldığında ise bir usul sonucu elde edilen ürün kapsamına girecektir. Buradaki buluş istem 1 ve 4’teki malzemelerin yan yana getirilmesinden ibaret olmayıp, bunların nasıl bir işlemden geçirilerek menemeni oluşturduğudur. (Bkz. Şekil 6) Buradaki durum mekanik unsurlara sahip bir aparattan farklıdır. Zira bir aparatın unsurları bir araya getirildiğinde unsurlarda ciddi anlamda yapısal bir değişiklik olmamakta, son ürün sabit bir şekle sahip olmakta ve kendisini oluşturan unsurlar itibariyle tanımlanabilmektedir. Ancak bir gıda ürününde unsurların sadece yan yana getirilmesi son ürünü oluşturmayacaktır. Gerekli işlemlerden geçirilen unsurlar son ürünü oluşturmaktadır. Yine yumurtanın pişirilmesi vb. işlemlerin kimyasal usule girmesi söz konusudur. Bu bakımdan yazar istem 1 ve 4’ün bir usul sonucu elde edilen ürün (menemen) olduğu kabul edilerek bu istemin SMK m.142(3)’ün hem (a) hem de (ç) bendine göre reddedilebileceği kanaatindedir.  

Gıda alanında faydalı model ile korunabilecek örnek konular arasında şunlar sayılabilir:

Bir bisküvi üretme makinesi, belirli bir şekle sahip gıda paketi, gıda şırıngası, gıda yazıcı cihazı, meyve soyma aparatı; üzerinde hamur katmanı, çikolata katmanı, krema katmanı vb. katmanlar bulunan bir gıda ürünü vb.

Ancak TÜRKPATENT uygulamalarına bakıldığında gıda ile ilgili faydalı model başvurularının yalnızca %7’sinin faydalı modelle korunabilir buluş konusuna dahil olmadığı için reddedildiği görülmekte olup, Kurumun yalnızca istem 2 ve 3’teki gibi başvuruları reddettiği, yukarıda istem 1 ve 4’teki türde gıda başvurularını genellikle kabul ettiği gözlemlenmektedir.[78]

Kanaatimizce bu tür başvurular kimyasal usuller sonucu elden ürünler (SMK m.142(3)(a)) ve usuller sonucu elde edilen ürünler kapsamında reddedilmelidir. (SMK m.142(3)(ç))

Bilgisayar Tabanlı Buluşların Değerlendirilmesi

Bilgisayar programı, bilgisayara belirli bir işlemi ya da işlemleri gerçekleştirebilmesi için verilen komut ya da komutlar bütünüdür. Bu bakımdan salt işlem adımlarından oluşan bilgisayar programları faydalı model ile korunamaz.

Bilindiği üzere ülkemizde ve EPO’da bilgisayar programları belli koşullar altında patentlenebilmektedir. Örneğin bilgisayar programının bilgisayarın yaptığı normal fiziksel işlemin dışında daha ileri teknik bir etkiye sebep olması durumunda patentlenebilmesi söz konusudur.  Ancak bu tür başvuruların tekniğin bilinen durumundan farkı genellikle fiziksel yapılarından kaynaklanmayıp, farklar uyguladıkları algoritmalar, yönergeler bakımından ortaya çıkmaktadır. Bu da buluşun aslında yöntem/işlem adımlarına yönelik olduğu gerçeğini ortaya koymaktadır.  Bir diğer deyişle, bilgisayar programının 6769 SMK m.142’ye göre yeni olduğunu kabul etsek bile söz konusu yenilik yöntem/işlem adımlarına yönelik ise SMK m.142(3)(ç) kapsamında faydalı modelle korunamayacaktır. Buna ek olarak, bilgisayar tabanlı buluşların çoğunun yenilik niteliğini sağlarken buluş basamağı kriterine takılmaları sıklıkla karşılaşılan bir durumdur. Bu tür buluşların faydalı model ile korumasının önünün açılması durumunda yazılım sektörüne yarardan çok zarar getirebileceği de değerlendirilmelidir.

Örnek 16:

Aşağıdaki istem gerçek bir patent başvurusundan alınmıştır, ancak burada hayali bir senaryo üzerinden değerlendirmeye tabi tutulacaktır.

İstem 1:

“‐ Müteahhit, ürün taşeronu ve bireysel kullanıcılardan oluşan talep kullanıcılarının talep ettiği ürünleri ve veya hizmetleri kendisine özel kategorize ederek işaretleme yaparak talepte bulunduğu, ilgili taleplere gelen teklifleri satıcı profilleri ile birlikte değerlendirme öncesi gözlemledikleri bir talep oluşturma modülü,

‐ Ürün taşeronu, hizmet taşeronu, tedarikçi kullanıcılarından oluşan arz kullanıcılarının, talep kullanıcıları tarafından yayınlanan talepleri gözlemledikleri ve diledikleri talepleri yanıtladıkları bir teklif veren modülü,

‐ Kullanıcıların sisteme girişi aşamasında profillerini oluşturarak kaydını sağlayan, iletilen talepleri ve teklifleri denetleyerek onaylayan, talep oluşturma modülü ve teklif verme modülü üzerinden özel ve resmi ihalelerin bilgilendirmesini, özel talep olması durumunda ihalelerin yaklaşık maliyetini hesaplayarak sonucu talep kullanıcılarına ileten sağlayan bir yönetim kontrol modülü

içermesiyle karakterize edilen inşaat sektöründe arz talep karşılama portalı.”

Yukarıdaki istemde teknik olarak kabul edilebilecek tek unsur portaldır. Talep oluşturma modülü, teklif veren modülü, yönetim kontrol modülü olarak adlandırılan unsurların hangi teknik enstrümanlarla söz konusu işleri yaptığı belirsizdir. Uzman istemde portal unsuru bulunması sebebiyle araştırma yapmış ve genelgeçer bir doküman ile buluş basamağına saldırmıştır. Başvuru sahibinin olumsuz araştırma raporundan sonra patentten faydalı modele dönüşüm talebi yaptığını farz edelim.  Uzman faydalı model için araştırmasını yalnızca yenilik kriteri üzerinden yapabilecektir. Teknik olmayan unsurların faydalı modelde yenilik sağladığını kabul edersek, uzman istemde bahsi geçen modülleri bulamadığı için istemi yeni kabul etmek zorunda kalacak ve faydalı modele belge verecektir. Kanaatimizce iş metotlarının dolaylı yollardan korunmasına olanak verecek olan bu tür bilgisayar tabanlı buluşların birer sistem istemi haline getirilerek faydalı model koruması sağlanması doğru değildir. Bu nedenle teknik olmayan unsurların (bilgisayar tabanlı buluşlar da dahil) faydalı modelde yenilik sağlamadığı kabul edilmelidir.[79]

Örnek 17:

Bazı başvurular başvurunun özü bir yöntemi (genellikle bilgisayar programını) tanımlasa da yöntemi uygulayan sistemin unsurları tanımlanarak bir sistem istemi şeklinde yazılabilmektedir. Örneğin:

“Buluş mobil cihazlarda ….. sistemi olup, özelliği;

– ……. –mak üzere yapılandırılan bir mobil cihaz,

– Mobil cihazdan …… –mak üzere yapılandırılan bir sunucu,

– …… verilerin kaydedildiği bir veritabanı,

– Verilerin ….. –mak üzere yapılandırılan bir uygulama içermesidir.”

şeklinde ifade edilmiş bir sistemde aslında buluşa yenilik vasfını kazandıran unsurlar mobil cihaz, sunucu, veritabanı ya da uygulama değildir. Buluş konusu, söz konusu unsurların ne şekilde yapılandırılıp anılan sistemi oluşturduğudur. Bu tür buluşlar, özünde birer yönteme ilişkin yeniliği içerir. Yazar, bu noktada örnek 9’da Çin Yargıtayının aldığı karara paralel olarak faydalı modele konu olamayacak özelliklerin yenilik değerlendirmesine alınmayarak yeniliğe saldırılmasının mümkün olduğu görüşündedir. Böylece mobil cihaz, sunucu, veritabanı ve uygulama içeren ve bir başka amaca yönelik yapılmış bir sistem buluşun yeniliğini ortadan kaldırabilecektir.

Ancak yapılan istatistiklerde G06Q sınıfına sahip bilgisayar tabanlı faydalı model başvurularının sadece %9,3’ünün faydalı modelle korunabilir buluş konusuna dahil olmadığı için reddedildiği görülmekte olup, Kurumun salt yöntem içermedikçe sistem şeklinde yazılmış bu tür başvuruları kabul ettiği gözlemlenmektedir.[80]

Bilgisayar/Elektronik alanında bir faydalı model başvurusunda geliştirilen buluşu kabaca üçe ayırabiliriz:

1. buluş yalnızca donanım özelliklerinin geliştirilmesi ile ilgilidir
2. buluş yalnızca yöntem adımlarının geliştirilmesi ile ilgilidir
3. buluş hem donanım özelliklerinin hem de yöntem adımlarının geliştirilmesi ile ilgilidir

Birinci grup faydalı model ile korunabilir buluş konusuna dahildir, ancak ikinci grup usullerin faydalı modelle korunamaması nedeniyle faydalı model ile korunabilir buluş konusuna dahil değildir. Bununla birlikte ikinci gruptaki çözümün bir donanıma entegre edilmesi durumunda bunun faydalı modele konu olması mümkün olabilir. Bu durumda başvuru sahibi öncelikle yöntem adımlarının bir bilgisayar programına bağlı kalmadan bir donanım ile gerçekleştirilip gerçekleştirilemeyeceğini belirlemelidir; eğer bu mümkünse ve donanım çözümü de yeni ise, faydalı model koruma sağlanabilecektir.[81]

Örnek 18:

Örneğin tarifnamedeki çözümde, iki cihazın sıcaklıkları karşılaştırılmakta ve iki sıcaklık arasındaki fark önceden belirlenmiş bir eşik seviyesinden büyük olduğunda bir alarm sinyali verilmektedir. Bu buluş bir donanım içinde uygulanabilir. Örneğin ilk olarak, iki cihazın sıcaklığına karşılık gelen elektrik sinyali (analog sinyal) çıkarıcıya (subtractor) girilir ve çıkarıcı tarafından fark elde edilir; ikinci olarak, fark değeri karşılaştırıcıya (comparator) girilir ve karşılaştırıcı, çıktı sonucunu elde etmek için fark değerini önceden belirlenmiş eşiğe karşılık gelen sinyalle karşılaştırır; son olarak, çıktı sonucu alarmı tetiklemek için kullanılır, yani bütün bu işlemler tarifnamede, aslında elektriksel olarak bağlı sıcaklık sensörleri, çıkarıcılar, karşılaştırıcılar ve alarmlar tarafından gerçekleştirilebilir ve bu devre faydalı modelle korunabilir.

Bir başka örnekte buluş bir ürün kalite denetimi ile ilgili olsun. Buluşta, önce ürünü içeren hedef görüntü elde edilmekte, ardından ürünün nitelikli olup olmadığına karar vermek için hedef görüntüyü tanımlamak için bir sinir ağı modeli kullanılmaktadır. Bu durumda buluş konusu esasen, ürünün sinir ağı modeli aracılığıyla nitelikli olup olmadığına karar vermekle ilgilidir. Bu buluş için, bilgisayar programı kullanmadan salt donanım yapısı ile çözümü gerçekleştirmek pek olası değildir. Dolayısıyla bu tür bir buluş faydalı modele konu değildir.

Üçüncü grup buluşların değerlendirmesi daha zordur. Başvuru sahibi buluşunu uygun bir şekilde ikiye ayırarak buluşun bir kısmını birinci grupta verilen örnekteki gibi düzenleyerek (donanım yapısının bu kısmı önceki tekniğe kıyasla yeniyse) faydalı model koruması sağlamaya çalışabilir.

Pratikte, yöntem adımlarını içeren bir çözümün faydalı model için uygulanıp uygulanamayacağını belirlemenin anahtarı, buluşa ait yöntem adımlarının donanım devreleri gibi donanım çözümleri ile gerçekleştirilip gerçekleştirilemeyeceğini belirlemektir. Eğer öyleyse ve çözüm yeniyse faydalı model koruması mümkün olabilir.[82]

Ancak bir bilgisayar programıyla gerçekleştirilen bir işleme modüller kullanarak donanım görünümü vermek başvuruyu faydalı modele konu buluş kapsamına sokmada yeterli olmayacaktır, zira söz konusu modüller büyük ihtimalle yalnızca işlevleri ile tanımlanacaktır.[83]

Elektrik devrelerinin faydalı modelle korunması da belli şartlar altında mümkündür. Çeşitli elektronik bileşenler arasındaki belirli bağlantılarla tanımlanan elektronik devre yapıları faydalı modele konu olabilir.[84] Bir devrenin elemanlarının iç yapıları veya işlevleri ya da devrenin üretim yöntemi değil de, örneğin devre üzerinde bulunan elemanların dizilişi ve bu sayede sıcaklığa hassas bir devre elemanının ısı yayan dirençlerden uzağa konumlandırılması vb. somut özelliklere faydalı model verilebilir.[85]  Eğer elektronik devre kartları fiziksel özellikleriyle değil, yalnızca üzerine yüklenen programla teknikten farklılık arz ediyorsa faydalı model koruması kapsamında değerlendirilmemelidir.

Almanya’da 1986 sonrası yasa ile elektrik devreleri, “fiziksel olarak somut bir maddenin parçasını oluşturuyorlarsa ve genel devre şemalarını temsil etmiyorlarsa” faydalı model korumasına dahil edilmiştir.[86]

Araştırma Raporu Düzenlenememesi

Başvuru konusunun 6769 SMK m.142(3) kapsamında faydalı model ile korunabilir olmadığı sonucuna varılırsa veya tarifnamenin ya da tüm istemlerin yeterince açık olmaması araştırma raporunun düzenlenmesini engelliyorsa araştırma raporu düzenlenmez ve başvuru sahibinden bu konudaki itirazlarını veya başvurudaki değişikliklerini, bildirim tarihinden itibaren üç ay içinde sunması istenir. Bu süre içinde itirazda bulunulmaması veya itirazın ya da yapılan değişikliklerin Kurum tarafından kabul edilmemesi hâlinde başvuru reddedilir. İtirazın ve varsa yapılan değişikliklerin kabul edilmesi hâlinde araştırma raporu (tüm istemler veya araştırılabilir istemler için[87]) düzenlenir, başvuru sahibine bildirilir ve Bültende yayımlanır.[88]

Başvurunun bazı istemlerinin yukarıda belirtilen rapor düzenlenememe gerekçeleri kapsamına girmemesi veya tarifnamenin ya da bazı istemlerin yeterince açık olması durumunda araştırma raporu bu istemler itibariyle düzenlenir.[89]

Eğer istemlerin faydalı model ile korunabilir buluş konusuna dahil olması için ciddi değişiklikler yapılması gerekiyorsa uzmanın bunların yapıldığını varsayarak tarifname üzerinden genel bir araştırma yapması tavsiye edilmez. Zira korunmak istenen buluş tarifnameden net bir şekilde anlaşılmayabilir. Böyle bir durumda SMK m.143(7)’ye göre araştırma raporu düzenlenemediği gerekçeleriyle bildirilirse bu, başvuru sahibine istemlerini düzeltmesi için fazladan bir şans daha verecektir. Düzeltilmiş istemler üzerinden yapılan araştırma sonrası eğer belge verilecekse ve düzeltme gerekiyorsa bunlar büyük ihtimalle şekli basit düzeltmeler olacaktır. Ancak istemler düzelttirilmeden doğrudan tarifname üzerinden bir araştırma yapılacaksa, istemlerin ne şekilde yazıldığı varsayılarak araştırma yapıldığı ve istemlerin ne şekilde düzeltilmesi gerektiği başvuru sahibine net bir biçimde anlatılmalıdır.

Buluş bir aparat/cihaz olmasına rağmen istemin gramer olarak yanlış ifade edilmesi nedeniyle buluş bir yöntemmiş gibi görünebilir, bu durumda istemin yöntem olması sebebiyle faydalı model kapsamına girmediği ileri sürülerek rapor düzenlenememesi yerine buluşun yapısal özellikleri üzerinden araştırma yapılarak, raporun görüşler kısmında istemin düzeltilmesi gerektiği bildirilebilir.

Yöntem isteminin aparat/ürün/sistem istemine dönüştürülmesi

Yöntem istemi şeklinde yazılmış bir istemin faydalı modele uygun olması için bir aparat/ürün/sistem istemine dönüştürülmesi kapsam aşımına yol açar mı? Bu tür bir değişiklik yapılabilir mi? Yeni istemde ortaya konan aparatın/ürünün/sistemin orijinal tarifname takımında desteği varsa bu değişiklik kapsam aşımına yol açmayacaktır.[90]

TÜRKPATENT’ten Örnekler

Bu bölümde TÜRKPATENT’te faydalı model ile korunamayacak nitelikte olması nedeniyle kabul edilmeyen buluş konularına örnekler verilmiştir.

Örnek 19:

2017/19127 nolu faydalı model başvurusunun istemi şöyledir:

“- İçine konulacak tencere veya kavanoz için düzgün bir zemin sağlanması amacıyla alt kısmına asgari 2 cm kalınlığında düz bir taban süngeri ve bunun altına ısı yalıtım performansının artırılması için metalize yüzü üste gelecek şekilde bir metalize şilte yerleştirilmesi,
– İçine konulacak sıcak malzemelerden etkilenmemesi, erime veya yanma yapmaması için iç
kaplamalarda kesinlikle, dış kaplamalarda ise bütünlük sağlaması açısından tercihen pamuklu kumaş kullanılması;
– Daha küçük boyutlu malzemeleri de sarabilmesi için dolgu malzemelerinin şişkin olarak
doldurulması;
– Büzme ipinin bohçanın tamamen açılarak minder amacıyla da kullanılabilmesine imkan
sağlayacak şekilde asgari 3 metre 15 santimetre olması;
– Pratik bir kapanma sağlamak için ipin içinden geçirileceği ve büzüldükten sonra bırakıldığı gibi kalmasını sağlayacak bir stoper kullanılmasıdır.”

Uzman SMK m.142(3)(ç)’ye dayanarak usullere ilişkin buluşların faydalı model ile korunamayacağı gerekçesiyle araştırma raporu düzenlememiştir. Ardından yapılan istem değişikliği sırasında kapsam aşımı yapıldığı için ise SMK m.143(7) uyarınca başvuru reddedilmiştir.

Örnek 20:

2020/06412 nolu faydalı model başvurusunun istemi şöyledir:

1. Buluş üretim alanları için geliştirilmiş bir veri toplama terminali olup, özelliği;

– iş istasyonlarından dur-kalk sayacı alınması,

– iş istasyonlarından üretim sayacı alınması,

– iş istasyonlarından üretim tamamlandı bilgisi alınması,

– makinelerden veri alma haricinde sesli ve görsel uyarılar verilmesi,

– kablosuz iletişime sahip olması sayesinde kablolama maliyeti bulunmaması,

– kablosuz iletişime sahip olması sayesinde iş istasyonlarının yerlerinin değiştirildiği durumda tekrar kablolama ihtiyacı olmaması,

– tamamen yerli üretime sahip olması,

– toz, sıvı, darbe ve titreşime dayanıklı olmasıdır.

Uzman “veri toplama terminali” ifadesi ile ürün/aparat formatında yazılmış istemin devamında sadece erişilmesi arzulanan sonuç içeren ya da yöntem içeren ifadeler yazıldığı için SMK m.142(3)(ç) gereğince usullere ilişkin buluşların faydalı model ile korunamayacağı için araştırma raporu düzenlenemediğini bildirmiştir. Ardından başvuru sahibi istemi aşağıdaki gibi değiştirmiştir:

1. Buluş, operatör paneli (HMI) ile İş İstasyonu arasında RF iletişimi ile bilgi alışverişi sağlayan bir veri toplama terminali (1) olup, özelliği;

– Plastik malzemeden mamul, kenarları yuvarlatılmış, dikdörtgen şeklinde bir gövdeye (A) sahip olması,

– Gövdenin (A) alt kısmında 2 adet RJ 45 bağlantı soketine (B) ve 1 adet micro USB şarj soketine (C) sahip olması,

– Gövdenin (A) ön kısmında 4 adet fonksiyon tuşuna sahip olması,

– Gövdenin (A) ön kısmında ekrana (D) sahip olması,

– Ekran (D) üstü 200 mikron mat esnek ve ısı, nem ve kimyasallara dayanıklı membrana sahip olması,

– Ekran (D) üstü tuşların 2 milyon basma ömrüne sahip olmasıdır.

Uzman yeniden düzenlenen yukarıdaki isteme yönelik araştırma raporu hazırlamıştır.

Burada istemlerin yazımı ile ilgili bir hususa değinelim. Yukarıdaki istemde “sahip olması” kalıbının çıkarılması istemi daha sade ve anlaşılır hale getirecek ve kapsamında herhangi bir değişikliğe neden olmayacaktır. Örneğin istem:

“1. Buluş, operatör paneli (HMI) ile İş İstasyonu arasında RF iletişimi ile bilgi alışverişi sağlayan bir veri toplama terminali (1) olup, özelliği;

– Plastik malzemeden mamul, kenarları yuvarlatılmış, dikdörtgen şeklinde bir gövde (A),

– Gövdenin (A) alt kısmında 2 adet RJ 45 bağlantı soketi (B) ve 1 adet micro USB şarj soketi (C),

– Gövdenin (A) ön kısmında 4 adet fonksiyon tuşu,

– Gövdenin (A) ön kısmında ekran (D),

– Ekran (D) üstü 200 mikron mat esnek ve ısı, nem ve kimyasallara dayanıklı membran ve

– 2 milyon basma ömrüne sahip ekran (D) üstü tuşları

içermesidir.”

şeklinde yazılabilir. İstemler mümkün olduğunca öz olmalıdır.[91] Yukarıdaki iki istem arasında anlam ve kapsam olarak fark yoktur, bu sebeple kelime kalabalığı yapmadan gramer olarak istemin mümkün olduğunca sade yazılması tavsiye edilir. Zira bir sonraki örnekte görüleceği üzere gereksiz ifadeler anlam kaymasına, belirsizliğe yol açabilir.

Örnek 21:

Bir Yargıtay kararında aşağıdaki istem kullanıma yönelik olduğu gerekçesiyle usul olduğu için (KHK m.155) faydalı model ile korunabilir bulunmamıştır[92]:

“3- İstem-1’de bahsedilen su ısıtma sistemi olup, özelliği; ısıtma kazanı içinde birden fazla yerleştirilen ve her biri müstakil veya birlikte kullanılabilen birden çok rezistansın (04) kullanılmasıdır.”

Kanaatimizce Mahkeme isteme çok katı bir lafzi bakış açısıyla yaklaşmıştır. Ancak bu tür bir sonuçla karşılaşmamak adına istemin şu şekilde bitirilmesi daha güvenli olacaktır: “…birden çok rezistans (04) içermesidir.”

Örnek 22:

2019/13507 nolu faydalı model başvurusunda tarifname başlığında, tarifnamenin büyük bölümünde ve istemlerde “geçiş kontrol sistemi” ifadesi kullanılmasına rağmen özet kısmında ve tarifnamenin bazı yerlerinde buluş için “geçiş sistemi ve yöntemi” ifadelerine yer verilmiştir. Uzman araştırma raporunun görüşler kısmında yöntem ifadelerinin çıkarılmasını istemiştir. Bilindiği üzere faydalı model başvuru sahibi, en geç araştırma raporunun bildirim tarihini takip eden üç aylık sürenin bitimine kadar faydalı model başvurusunun patent başvurusuna dönüştürülmesini talep edebilmektedir.[93] Buna göre eğer başvuru sahibi bu aşamada faydalı modelini patente dönüştürmek istiyorsa istenen değişikliği yapmak yerine dönüşüm talebinde bulunabilir. Ancak faydalı model korumasıyla devam etmek istiyorsa SMK m.142(3)(ç) gereğince söz konusu ifadeleri çıkarmalıdır.[94] Örneğin EPO’da bir başvurunun istem kategorisinde değişiklik yapılırsa, inceleme uzmanı belge vermeden önce buluş başlığında bir değişikliğe gerek olup olmadığını kontrol eder.[95]

Örnek 23:

2021/00078 nolu faydalı model başvurusunda istem 4, istem 1’de belirtilen filtrelerin çalışma prensibini açıkladığı için, söz konusu istemin çıkarılması istenmiştir:

“4. İstem 3 e uygun diş hekimi negatif basınç sistemi olup özelliği; ön filtrede (6) büyük partikülleri hepa filtrede (10) daha küçük partikülleri pm2.5 soğuk katalizör aktif karbon filtre (7) ile kokuları formaldehid (soğuk katalizör) filtre ile zararlı olabilecek gazları ve o anda tedavide kullanılan ilaç atıklarını daha sonra elektrostatik filtreler (11 ve 12) ile havanın içindeki tüm zararlıları (5000v) ayrıştırarak en son uv filtre lamba (5) ile tüm havanın zararlılardan ayrıştırıp dış havaya dış ortama atılması şeklinde çalışan ana makinenin (4) bulunmasıdır.”

Görüldüğü üzere her ne kadar istem 4 bir “ana makine (4)” unsurunu tanımlasa da bunu salt çalışma prensibi olarak yapması istemin faydalı model ile korunmasına engel olmaktadır. Faydalı modele konu bir istem yalnızca cihazın/aparatın nasıl çalıştığını anlatmamalı, onu yapısal özellikleriyle tanımlamalıdır.

Ayrıca, bir aparat istemindeki bazı özellikler, aparatı teknik özellikleri açısından açıkça tanımlamaktan ziyade aparatı kullanma yöntemiyle ilgiliyse, bu özellikle ilgili amaçlanan sınırlamalar net olmayabilir ve bu da istemde açıklık sorunu yaratabilir.

Örnek 24:

2017/08974 nolu faydalı model başvurusunda istemlerin erişilmesi arzu edilen sonuç ve usul olması nedeniyle rapor düzenlenememiştir:

1. Buluş diğer ödeme sistemleri ile entegre edilmiş yemek kartları olup; özelliği, TC kimlik numarası üzerinden kişiye özel tanımlanabilmesidir.

2. Buluş diğer ödeme sistemleri ile entegre edilmiş yemek kartları olup; özelliği, isteğe bağlı olarak yükleme yapılabilmesidir.

3. Buluş diğer ödeme sistemleri ile entegre edilmiş yemek kartları olup; özelliği, tüm pos cihazlarında kullanılabilmesidir.

4. Buluş diğer ödeme sistemleri ile entegre edilmiş yemek kartları olup; özelliği, sadece yemek ücreti değil diğer ücret ve ödeneklerin de yüklenebilmesidir.

5. Buluş diğer ödeme sistemleri ile entegre edilmiş yemek kartları olup; özelliği, kredi kartları gibi tüm alışverişlerde kullanılabilmesidir.

6. Buluş diğer ödeme sistemleri ile entegre edilmiş yemek kartları olup; özelliği, TC kimlik numarası ile kullanıcı tarafından aktivasyon yapılarak güvenliğin sağlanmasıdır.

Örnek 25:

2018/02041 nolu patent başvurusundan dönüşen faydalı model başvurusunda istemlerin “…. kaydın saklanması, … sisteme yüklenmesi, …. fiyat teklif edilmesi aşamalarını içermesidir, … film kayıtlarını yüklemesi aşamalarını içermesidir.” şeklinde usul/yöntem istemleri olması nedeniyle faydalı model ile korunabilir nitelikte bulunmayıp, araştırma raporu düzenlenememiştir.

Örnek 26:

2018/16117 nolu faydalı model başvurusunda istem 1 aşağıdaki gibidir:

“1. Buluş, çay veya bitki çaylarının (2) hızlı bir şekilde servise hazır hale getirilmesi ile ilgili olup özelliği, istenilen geometride oluşturulan kabın (1) içerisine yerleştirilen çay veya bitki çaylarının (2), en az bir buhar ve/veya kaynağından (3) gelen buharın ve/veya basınçlı sıcak suyun, çaya veya bitki çaylarına (2) püskürtülerek, demlemesi ve servise hazır hale getirmesi sağlanır.”

Başvurunun usuller ile ilgili olması nedeniyle faydalı model ile korunabilir nitelikte bulunmayıp, araştırma raporu düzenlenememiştir.

Örnek 27:

2021/00965 nolu faydalı model başvurusuna ait istemler aşağıdaki gibidir:

1. Buluş, incir gövde veya yeşil meyve öz sıvının (sütünün), hayvansal sütlerin mayalanmasında (fermente edilmesinde) kullanılan öz sıvı olmasıdır.

2. İstem 1’e göre hayvansal sütlerin mayalanmasında (fermente edilmesinde) kullanılan öz sıvı olup özelliği; 1 ml sütün içine 15 damla damlatılıyor olmasıdır.

3. İstem 1’e göre hayvansal sütlerin mayalanmasında (fermente edilmesinde) kullanılan öz sıvı olup özelliği; sıvı ya da 10*10 cm bez parçaya incir sütü emdirilerek kurutulmuş bez yapısı şeklinde de mayalanacak sütün içine atılarak mayalamada kullanılabiliyor olmasıdır.

Başvurunun peynir elde edilme usulünün korunması amaçlandığı için 6769 SMK m.142(3) uyarınca usullere ilişkin buluşlar faydalı model ile korunamayacağı gerekçesiyle araştırma raporu düzenlenememiştir.

Örnek 28:

2020/00684 nolu faydalı model başvurusu otomatik kıyı ve su (deniz, göl, akarsu…) yüzeyi temizliği sistemi ile ilgilidir. Araştırma uzmanı buluşun yapısal unsurlarının tanımlandığı başvurunun bağımsız birinci istemini araştırmış, ancak istem 1’e bağlı 2 ve 3 nolu istemlerin cihazın çalışma prensibini ve işlem adımlarını anlatması nedeniyle araştırılamadığını belirtmiştir. Başvuru sahibinin söz konusu istemlerde yaptığı düzeltme yeterli görülmediği için başvuru geri çekilmiş sayılmıştır. Yöntem olmaması sebebiyle kabul edilmeyen söz konusu istemler şöyledir:

2. İstem 1’e uygun ‘‘Otomatik Kıyı ve Su (deniz, göl, akarsu…) Yüzeyi Temizliği Sistemi’’ olup özelliği; kurulumunun;

– Sıvı ortam (1) kıyısında bulunan marina, liman, sahil, iskele vb. gibi yerlere platform (2), Boşaltım ağzı (4) ve Çöp kovasının (5) kurulması,

– Platformun (2) bir ucuna dış kova (11) diğer ucuna da boşaltım ağzının (4) yerleştirilmesi,

– Yine platform (2) üzerine; ray (3), vinç (9), su türbini (7), pompa (13), dış kova (12), döndürme mekanizması (14) ve otomasyon panosunun (6) yerleştirilip, bir sonraki aşamada, tutucu kollar (8), döndürme mekanizması (14), iç kova (12) ve ardından da birbirine bağlanan tutucu kol (8) ve iç kovanın (12) raylara (3) montajlanması,

– Bu işlem de tamamlandıktan sonra, yönlendiricilerin (10) sıvı içerisinde seçilen uygun alanlara yerleştirilmesi,

– Vinç (9), döndürme mekanizması (14), tutucu kollar (8), pompa (13) ve kıyıda bulunan çöp kovanın (5) içindeki hassas kantar sayesinde, çöp ağırlığının kontrol edilmesi ve

– Tüm bu işlemlerin otomasyon panosu (6) ile kontrol edilip çöp ağırlığı ile çöp miktarının, otomasyon panosunun (6) ekranında gözlemlenebilmesi.

ile karakterize edilmesidir.

3. İstem 1’e uygun ‘‘Otomatik Kıyı ve Su (deniz, göl, akarsu…) Yüzeyi Temizliği Sistemi’’ olup özelliği; çalışmasının;

– Otomasyon panosuna (6) start verildiğinde, pompanın (13) emiş yapmaya başlaması,

– Pompa (13) çalışmadığında, iç kovanın (12) su yüzeyinin 5cm üzerinde bulunması,

– İç kova (12) ve dış kova (11) arasında kalan hava-sıvı karışımının, pompa (13) ile emilerek, iç kovanın (12) su yüzeyinin 2cm veya daha fazla aşağısına itilmesinin sağlanması,

– Otomasyon panosu (6) içerisinde bulunan yazılım ile işlem kullanıcının seçimine bağlı olarak, piston yardımı ve pompa (13) ile eş zamanlı olarak çalıştırılıp, iç kovanın (12) ağlarla örülü olmasından dolayı oluşan geçirgenliğinden faydalanarak yine suyun 5 cm üzerinde tutulup, zaman ayarlı olarak su yüzeyinin 2cm veya daha fazla aşağısına itilmesi ile çöplerin, iç kova (12) içerisinde toplanmasının sağlanması,

– Böylece su yüzeyinde bulunan yağ ve kirlerin hareketinin, iç kova (12) içerisine doğru olmasının sağlanması,

– Pompa (13) ile emilen sıvının, iç kovada (12) bulunan ağların arasından geçmesi,

– Emilen sıvı, pompanın (13) çıkışında bulunan hortumdan bir yağ tutucuya, oradan su türbini (7) nozzle’ına, şayet yağ tutucu konulmamış ise su türbinindeki (7) nozzle’a gelen sıvı ile su türbininin (7) çalışması,

– Emilen sıvının, su türbininin (7) diğer ucuna bağlanan hortuma ve oradan da emişin yapıldığı sıvı bölgeye veya yönlendiriciye (10) gönderilmesi,

– Otomasyon panosundan (6) verilen düzenli komutlarla çalışan, iç kovaya (12) halatla bağlı olan vincin (9), iç kovayı (12) otomatik olarak çekmeye başlaması,

– İç kova (12), altında bulunan tekerlekler ile ray (3) üzerinde hareket ederek yoluna devam etmesi,

– İç kova (12), boşaltım ağzının (4) ucuna geldiğinde, döndürme mekanizmasının (14) (piston veya helac) iç kovayı (12) döndürmesi ve sallama komutu ile iç kovanın (12) yön değiştirip sallanarak, içerisinde toplanan tüm atıkların çöp kovasına (5) boşaltılmış olması,

– Boşalan iç kovanın (12) tekrar döndürülerek, eski konumuna gelmesi ve raydan (3) aşağı doğru inerek yuvasına oturması ve

– Pompa (13) tekrar çalışarak ve su yüzeyi temizliğinin baştan tekrarlanması

ile karakterize edilmesidir.

SONUÇ

6769 SMK m.142(3)’e göre bir buluşun faydalı modele konu olup olamayacağına dair değerlendirmede şu kriterler dikkate alınabilir:

1) İstem salt aşağıdaki konularla ilgiliyse faydalı modele konu değildir:

1. Kimyasal maddeler (örn. sentetik boya, deterjan, diş macunu, sabun, hidroklorik asit, sitrik asit vb.) ve biyolojik maddeler (izole edilmiş bakteriler, prokaryotlar, mantarlar, algler, protozoalar, plazmitler, virüsler, hücre organelleri, biyolojik kaynaklardan elde edilen maddeler örn. serum, toksin vb.)
2. Kimyasal usuller (örn. oksidasyon, kataliz, yumurta pişirme, kek yapma vb.) ve biyolojik usuller (adipik asit hazırlamak için bir biyolojik yöntem)
3. Kimyasal ve biyolojik usuller sonucu elde edilen ürünler (oksidasyon sonucu üretilen nitrik asit, bir biyolojik yöntem sonucu elde edilen adipik asit vb.)
4. Eczacılıkla ilgili maddeler (örn. ilaç hammaddeleri, etkin madde)
5. Eczacılıkla ilgili usuller (örn. ilaç elde etme yöntemleri)
6. Eczacılıkla ilgili usuller sonucu elde edilen ürünler (örn. ilaçlar)

g)   Biyoteknolojik buluşlar (örn. genler, yaşam formları, doğal ortamından izole edilmiş veya teknik bir yöntemle üretilmiş biyolojik materyal)

h) Usuller (örn. imalat yöntemleri, kullanım yöntemleri, iletişim yöntemleri, işleme yöntemleri, bilgisayar programları, yemek tarifleri)

i)    Usuller sonucu elde edilen ürünler (örn. gıda ürünleri)

2) İstem yalnızca faydalı modele konu olabilecek unsurlardan oluşuyorsa (1. maddede anılan unsurlar yoksa) normal araştırma prosedürü uygulanır ve yenilik değerlendirmesi yapılır.

3) İstemde hem faydalı modele konu olabilecek unsurlar hem de 1. maddede sayılan unsurlar birlikte yer alıyorsa:

a) İstem ile bilinen teknikteki doküman karşılaştırıldığında arada hiçbir fark yoksa istem yeni değildir.

b) İstem ile bilinen teknikteki doküman karşılaştırıldığında aradaki farklar yalnızca faydalı model ile korunabilir olmayan unsurlar ise istem yeni değildir.

c) İstem ile bilinen teknikteki doküman karşılaştırıldığında aradaki farklar hem faydalı modele konu olabilecek unsurları hem korunamayacak unsurları içeriyorsa, faydalı model ile korunabilir olmayan unsurlar dikkate alınmadan yenilik değerlendirmesi yapılır. Arada fark kalmıyor ise istem yeni değildir. Fark var ise istem yenidir. Bu durumda faydalı modelle korunamayan unsurlar istemden çıkarılmaz.

4) Tarifnamede çeşitli kimyasallardan ya da yöntemlerden bahsedilmesi başvurunun faydalı model kapsamı dışına çıkmasına tek başına bir neden olmaz. Ancak salt faydalı model ile korunabilir olmayan unsurlar istemlerdeki geliştirmeyi oluşturuyorsa buluş faydalı model olarak değerlendirilemeyecektir. Bununla birlikte istemlerde belirtilmeksizin tarifnamede çeşitli kimyasallardan ya da yöntemlerden bahsedilmesi durumunda sonradan istemlere bu özelliklerin eklenmesine izin verilmeyebilir. Tarifnamede bahsedilen kimyasalların ya da yöntemlerin istemlerin yorumlanmasında buluşun özü bunlarmış gibi gösterilmesine izin verilmez. Buluş başlığında da yöntem vb. ifadeler kullanılmamalıdır.

5) Yöntem istemi şeklinde yazılmış bir istemin faydalı modele uygun olması amacıyla bir aparat/ürün istemine dönüştürülebilmesi için yeni istemde ortaya konan aparatın/ürünün tarifnamede desteği bulunması ve bu değişikliğin kapsam aşımına yol açmaması gerekir.

Faydalı Model Örnek İstem Değerlendirmesi

“İstem 1. Bir etil alkol termometresi olup özelliği; içinde alkolün depolandığı ve bir cam borunun bir ucunun ısıtılması, sıkıştırılması,  kapatılması ve cam üfleme tekniğiyle şişirilmesi sonucu elde edilen bir şişkin kısım ve bahsedilen şişkin kısımdan uzanan cam boruyu destekleyen ve hem Fahrenheit hem de Celcius ölçeği olan bir cam tüp içermesidir.”

İstem 1’de ölçeğin türü (Fahrenheit ve/veya Celcius) bilginin sunumu ile ilgili olması bakımından teknik bir unsur olmadığı için bu özellik yenilik değerlendirmesinde dikkate alınmaz.

İstemde faydalı model ile korunabilir unsurlar bulunduğu için rapor düzenlenebilecektir. Tekniğin bilinen durumunda D1 ve D2 dokümanlarının bulunduğunu varsayalım ve istemi bu dokümanlarla ayrı ayrı karşılaştıralım.

D1: Bir etil alkol termometresi olup özelliği; içinde alkolün depolandığı kapalı bir cam hazne içermesidir.

İstem 1 ile D1 karşılaştırıldığında termometrenin faydalı model ile korunabilir yapısal özelliklerinde farklar olduğu görülmektedir. Bu nedenle yenilik değerlendirmesi yapılır. İstem 1’in D1’den farkı cam haznenin şişkin kısım içermesidir. Şişkin kısmın üretim tekniği (cam borunun bir ucunun ısıtılması, sıkıştırılması,  kapatılması ve cam üfleme tekniğiyle şişirilmesi) fark olarak dikkate alınmaz. Sonuç olarak yalnızca “şişkin kısmın bulunması” unsuru sayesinde istem yeni olarak kabul edilir. Ancak istemde bulunan ve faydalı modelle korunamayan unsurlar istemden çıkarılmaz ve istem 1 olduğu gibi yeni kabul edilir.

D2: Bir cıva termometresi olup özelliği; içinde cıvanın depolandığı bir şişkin kısım ve bahsedilen şişkin kısımdan uzanan bir boru kısmı ve cam boruyu destekleyen ve bir ölçeği olan bir cam tüp içermesidir.

İstem 1 ile D2 karşılaştırıldığında aradaki farkların yalnızca termometrede kullanılan kimyasalla (cıva yerine etil alkol) ve şişkin kısmın üretim tekniği (cam borunun bir ucunun ısıtılması, sıkıştırılması,  kapatılması ve cam üfleme tekniğiyle şişirilmesi) ile ilgili olduğu ve bunların da faydalı model ile korunabilir buluş konusuna girmediği görülmektedir. Bu farklılıklar dikkate alınmadan yenilik değerlendirmesi yapılır ve istemin D2 karşısında yeni olmadığı kabul edilir.

Mustafa Güney ÇALIŞKAN

Mayıs 2022

guneycaliskan@gmail.com

DİPNOTLAR

[1] Francesca Giovannini, Shinya Kimura, Han-Mei Tso and Jude Yi, Petty Patents Around the World, http://oshaliang.com/newsletter/petty-patents-around-the-world/

[2] 2018-2021 arası yapılan başvurulardan faydalı model sayının patent sayısına oranı en yüksek olan iller tespit edilmiştir. Toplam başvuru sayısı 100’ün altında olan iller hesaba katılmamıştır.

[3] 2018-2021 arası yapılan faydalı model başvuru sayıları dikkate alınmıştır.

[4] Faydalı Model Yıllık İstatistikler, https://www.turkpatent.gov.tr/faydali-model-istatistik 

[5] World Intellectual Property Indicators 2021, WIPO, s.59, https://www.wipo.int/edocs/pubdocs/en/wipo_pub_941_2021.pdf

[6] Utility Model Protection Throughout The World, John Richards, Ladas & Parry LLP, 2010, s.6.

[7] World Intellectual Property Indicators 2021, WIPO, s.22, https://www.wipo.int/edocs/pubdocs/en/wipo_pub_941_2021.pdf ; Utility models, https://www.wipo.int/patents/en/topics/utility_models.html#accordion__collapse__07

[8] Paris Sözleşmesi, 1883, m. 1(2).

[9] The Paris Convention For The Protection Of Industrial Property, A Commentary, Sam Ricketson, Oxford University Press, 2015, 7.21.

[10] Şuradaki kriterler üzerinden oluşturulmuştur: The Protection of Utility Models in the Single Market – Green Paper. COM (95) 370 final, 19 July 1995, s.7-8.

[11] Yunan Patent Yasası m.19: The utility model certificate shall be granted for each novel and industrially applicable three-dimensional object with definite shape and form, such as a tool, an  instrument, a device, an apparatus or even parts thereof, proposed as novel and  industrially applicable and capable of giving a solution to a technical problem.

[12] AB VE TÜRK HUKUKUNDA FAYDALI MODELLERİN KORUNMASI (I), Cahit Suluk, FMR Dergisi, 2002, Cilt 2: Sayı:1, s.80, Dipnot 105, Suthersanen’den naklen.

[13] http://www.wipo.int/edocs/mdocs/aspac/en/wipo_ip_kul_12/wipo_ip_kul_12_ref_t3d.pdf, Utility Model System in China, SIPO, Malaysia, September 2012, s.14.

[14] http://www.wipo.int/edocs/mdocs/aspac/en/wipo_ip_kul_12/wipo_ip_kul_12_ref_t3d.pdf, Utility Model System in China, SIPO, Malaysia, September 2012, s.15; Guidelines for Examination of China, Chapter 2, Part I, Sections 6.1, 6.2.

[15] FAQs on utility models, What are the conditions for getting utility model protection?;    http://www.wipo.int/patents/en/topics/utility_models.html

[16] AB VE TÜRK HUKUKUNDA FAYDALI MODELLERİN KORUNMASI (I), Cahit Suluk, FMR Dergisi, 2002, Cilt 2: Sayı:1, s.63, Dipnot 44; KRASSER, Rudolf: “Developments in Utility Model Law”, IIC, C.26, No:6/1995, s.951

[17] Fikri Mülkiyet Hukuku, Ünal Tekinalp, 4. Bası, s.667.

[18] Gewerblicher Rechtsschutz und Urheberrecht, Jürgen Ensthaler, 2009, s.193.

[19] Alman Faydalı Model Kanunu (Gebrauchsmustergesetz), 1986, m.1(1): “Faydalı modeller, yeni bir tasarım, düzenleme, cihaz veya devreye sahip olan, buluş basamağına dayanan ve ticari olarak uygulanabilir olan iş ekipmanlarını, malları veya bunların parçalarını korur. Faydalı modelin amacı, birbirine ait birkaç bileşenden de oluşabilir.”

Orijinal metin: “Als Gebrauchsmuster werden Arbeitsgerätschaften,  Gebrauchsgegenstände oder Teile davon geschützt, die eine neue Gestaltung, Anordnung, Vorrichtung oder Schaltung aufweisen, auf einem erfinderischen Schritt beruhen und gewerblich anwendbar sind. Der Gegenstand des Gebrauchsmusters kann auch aus mehreren zusammengehörigen Bestandteilen bestehen.”

[20] Decision X-ZB 7/03 of October 5, 2005.

[21] http://www.bardehle.com/fileadmin/contentdocuments/broschures/Utility_Model_Protection_EN.pdf,  Utility Model Protection in Germany, BARDEHLE PAGENBERG Partnerschaft, 2013, s.6.

[22] BGH X ZB 23/07 Telekommunikationsanordnung [Telecommunications systems].

[23] Draft amendment of Spanish Patent Act aimed at admitting the protection of pharmaceutical substances and compositions via utility models, Miquel Montañá (Clifford Chance), November 29, 2021, http://patentblog.kluweriplaw.com/2021/11/29/draft-amendment-of-spanish-patent-act-aimed-at-admitting-the-protection-of-pharmaceutical-substances-and-compositions-via-utility-models/

[24] Çin Patent Yasası, m.2(3), 2009: “产品的形状、构造或者其结合所提出的适于实用的新的技术方案”

[25] Guidelines for Examination of China, 2010, Part 1, Chapter 2, Section 6.1.

[26] http://www.wipo.int/edocs/mdocs/aspac/en/wipo_ip_kul_12/wipo_ip_kul_12_ref_t3d.pdf, Utility Model System in China, SIPO, Malaysia, September 2012, s.14.

[27] http://www.wipo.int/edocs/mdocs/aspac/en/wipo_ip_kul_12/wipo_ip_kul_12_ref_t3d.pdf, Utility Model System in China, SIPO, Malaysia, September 2012, s.15; Guidelines for Examination of China, Chapter 2, Part I, Sections 6.1, 6.2.

[28] SMK m.142(3). Söz konusu konular şunlardır:

• Keşifler, bilimsel teoriler ve matematiksel yöntemler.

• Zihni faaliyetler, iş faaliyetleri veya oyunlara ilişkin plan, kural ve yöntemler.

• Bilgisayar programları.

• Estetik niteliği bulunan mahsuller, edebiyat ve sanat eserleri ile bilim eserleri.

• Bilginin sunumu.

• Kamu düzenine veya genel ahlaka aykırı olan buluşlar.

• Mikrobiyolojik işlemler veya bu işlemler sonucu elde edilen ürünler hariç olmak üzere, bitki çeşitleri veya hayvan ırkları ile bitki veya hayvan üretimine yönelik esas olarak biyolojik işlemler.

• İnsan veya hayvan vücuduna uygulanacak teşhis yöntemleri ile cerrahi yöntemler dâhil tüm tedavi yöntemleri.

• Oluşumunun ve gelişiminin çeşitli aşamalarında insan bedeni ve bir gen dizisi veya kısmi gen dizisi de dâhil olmak üzere insan bedeninin öğelerinden birinin sadece keşfi.

• İnsan klonlama işlemleri, insan eşey hattının genetik kimliğini değiştirme işlemleri, insan embriyosunun sınai ya da ticari amaçlarla kullanılması, insan ya da hayvanlara önemli bir tıbbi fayda sağlamaksızın hayvanlara acı çektirebilecek genetik kimlik değiştirme işlemleri ve bu işlemler sonucu elde edilen hayvanlar.

[29] Fikri Mülkiyet Hukuku, Ünal Tekinalp, 4. Bası, s.669; Almanya’dan esinlenildiğine dair görüşler de vardır.

[30] Law 11/1986, of March 20, 1986, on Patents, m.143.

[31] Almanya Faydalı Model Kanunu 1994, m.1(1) ve 2(3): https://wipolex.wipo.int/en/text/126190

[32] İspanya Patent Kanunu 1986, m.143(1)(2); İspanya Patent Kanunu 2018, m.137(1)(2); Almanya Faydalı Model Kanunu 1891, m.1(1); Almanya Faydalı Model Kanunu 2017, m.1(1), m.2(3).

[33] Fikri Mülkiyet Hukuku, Ünal Tekinalp, 4. Bası, s.673.

[34] Tasarım ve buluş brövesi yönlerinden bkz. Greffe/Greffe, p. 20.

[35] Tekinalp Ü., §51, no. 13.

[36] Morvan Danièle/Gérardin Françoise/Lanz-Dehais Annick/Vienne Brigitte/Lucot-Sarir Aliette, Dictionnaire de la Langue Française, Le Robert Pour Tous, Paris, 1995, s. 732, 733. Aynı yönde bkz. Kuzu, Faydalı Modeller ve Korunması, s. 8.

[37] FAYDALI MODELİN KORUNMASI VE FAYDALI MODELİN KORUNMASINA UYGULANACAK HUKUK, Özlem TÜZÜNER, Galatasaray Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Hukuk Anabilim Dalı, Doktora Tezi, Nisan 2011, s.79.

[38] BULUŞUN FAYDALI MODEL BELGESİ İLE KORUNMASI, Erdal BAŞ, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Özel Hukuk Anabilim Dalı Doktora Tezi, İstanbul, 2013, s.37.

[39] AB VE TÜRK HUKUKUNDA FAYDALI MODELLERİN KORUNMASI (I), Cahit Suluk, FMR Dergisi, 2002, Cilt 2: Sayı:1, s.79-80.

[40] Türk Hukukunda Patent Verilebilirlik Şartları, Özgür Öztürk, 2008, s.40-41.

[41] Jun Nakajima, Revisions to theJapanese Utility Model Law, PATENT WoRLD 16, 17-18 (May 1994)

[42] The Concept of Small Patent in European Legal Systems and Equivalent Protection under United States Law, Kelsey Martin Mott, Virginia Law Review, Vol. 49, No. 2 (Mar., 1963), s. 240.

[43] The Protection of Utility Models in the Single Market – Green Paper. COM (95) 370 final, 19 July 1995, s.63.

[44] The Protection of Utility Models in the Single Market – Green Paper. COM (95) 370 final, 19 July 1995, s.64.

[45] The Protection of Utility Models in the Single Market – Green Paper. COM (95) 370 final, 19 July 1995, s.65.

[46] The Protection of Utility Models in the Single Market – Green Paper. COM (95) 370 final, 19 July 1995, s.66.

[47] The Protection of Utility Models in the Single Market – Green Paper. COM (95) 370 final, 19 July 1995, s.55.

[48] Second Tier Patent Protection, Mark D. Janis, Harvard International Law Journal, Vol. 40, 1999, s.162, Dipnot 63.

[49] Utility Model Protection in Pakistan An Option for Incentivising Incremental Innovation, Dr. Henning Grosse Ruse–Khan, Max Planck Institute for Intellectual Property and Competition Law, 2015, s.80.

[50] Utility Model Protection in Pakistan An Option for Incentivising Incremental Innovation, Dr. Henning Grosse Ruse–Khan, Max Planck Institute for Intellectual Property and Competition Law, 2015, s.82.

[51] What the European Commission is doing, https://ec.europa.eu/growth/industry/strategy/intellectual-property/patent-protection-eu/utility-models_en

[52] REPORT on the Green Paper presented by the Commission on the protection of utility models in the single market, (COM(95)0370 – C4-0353/95), Committee on Legal Affairs and Citizens’ Rights, Rapporteur: Mr Julio Añoveros Trías de Bes, 26 June 1996, https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/A-4-1996-0216_EN.html, s.9, 12.

[53] Kaynak: Nisan 2022’de TÜRKPATENT veritabanından elde edilen veriler

[54] 6769 SMK m.142(3)(a).

[55] 6769 SMK m.142(3)(a).

[56] 6769 SMK m.142(3)(a).

[57] 6769 SMK m.142(3)(b).

[58] 6769 SMK m.142(3)(c).

[59] Guidelines for Examination of China, 2010, Part I, Chapter 2, Section 6.1.

[60] BULUŞUN FAYDALI MODEL BELGESİ İLE KORUNMASI, Erdal BAŞ, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Özel Hukuk Anabilim Dalı Doktora Tezi, İstanbul, 2013, s.50.

[61] The Protection of Utility Models in the Single Market – Green Paper. COM (95) 370 final, 19 July 1995, s.66-67.

[62] Guidelines for Examination of China, 2010, Part I, Chapter 2, Section 6.2.2.

[63] Guidelines for Examination of China, 2010, Part I, Chapter 2, Section 6.1.

[64] Guidelines for Examination of China, 2010, Part I, Chapter 2, Section 6.1.

[65] EQE Paper C 2019 istem 3

[66] EPO Guidelines for Examination, Part F – Chapter IV – 4.12.1 Product claim with process features, https://www.epo.org/law-practice/legal-texts/html/guidelines/e/f_iv_4_12_1.htm

[67] EPO BoA, T 0815/93.

[68] EPO Guidelines for Examination, Part F – Chapter IV – 4.12.1 Product claim with process features, https://www.epo.org/law-practice/legal-texts/html/guidelines/e/f_iv_4_12_1.htm

[69] China: Two Essential Features Of Utility Model Patent In China, CCPIT Patent & Trademark Law Office, 14 April 2016, https://www.mondaq.com/china/patent/482806/two-essential-features-of-utility-model-patent-in-china

[70] China: What You See Is Not What You Get: Introduction To Chinese Utility Model Patent, Xiaojun Guo, 27 November 2018, https://www.mondaq.com/china/patent/758512/what-you-see-is-not-what-you-get-introduction-to-chinese-utility-model-patent 

[71] Guidelines for Examination of China, 2010, Part I, Chapter 2, Section 6.2.1.

[72] Aynı yönde: Üç boyutluluk kriterini sağlamayan bir buluşun kabul edilebilir bir dış forma sahip bir başka unsura dahil edilmesiyle söz konusu buluş için dolaylı faydalı model koruması sağlanabilir. Bkz. The Concept of Small Patent in European Legal Systems and Equivalent Protection under United States Law, Kelsey Martin Mott, Virginia Law Review, Vol. 49, No. 2 (Mar., 1963), s. 239, şuradan naklen: “Crotti, The German Gebrauchsmuster, 39 J. Pat. Off. Soc’y 566,569 (1957)”

[73] Guidelines for Examination of China, 2010, Part I, Chapter 2, Section 6.2.2.

[74] chemical and food products; pharmaceutical and food products; product patents in food, medicines, chemicals; medicinal, chemical and food products.

[75] 6769 SMK m.142(3)(ç).

[76] Tarif şu adresten alınmıştır: https://www.nefisyemektarifleri.com/menemen-tarifi/

[77] Tarif şu adresten alınmıştır: https://www.nefisyemektarifleri.com/menemen-tarifi/

[78] 2017-2021 tarihli faydalı model başvuruları arasından gerçekleştirilen istatistiğe göre.

[79] Aynı yönde: EPO Case Law of the Boards of Appeal, I. C. 5.2.8 Non-technical distinguishing features, https://www.epo.org/law-practice/legal-texts/html/caselaw/2019/e/clr_i_c_5_2_8.htm

[80] 2017-2021 tarihli faydalı model başvuruları arasından gerçekleştirilen istatistiğe göre.

[81] 电学领域中的方法方案，可以申请实用新型吗, 31 August 2021, Huowen Juan, Kangxin, https://www.mondaq.com/china/intellectual-property/1105088/300052339839046224952001330340260412786126041266966529221487201973000335831234542999226032224112152765311

[82] 电学领域中的方法方案，可以申请实用新型吗, 31 August 2021, Huowen Juan, Kangxin, https://www.mondaq.com/china/intellectual-property/1105088/300052339839046224952001330340260412786126041266966529221487201973000335831234542999226032224112152765311

[83] 注意！实用新型专利申请的初步审查中常见这4类实质性缺陷, 04 November 2020, Zhou Chunm, Kangxin, https://www.mondaq.com/china/patent/1001196/27880248476528123454299922603222411199872103330003358313034021021274932345726597200132412035265368254318672345436136246153257038519

[84] Patent Law in Greater China, edited by S. Luginbuehl, and P. Ganea, Edward Elgar Publishing, 2014, s.368.

[85] German utility model protection, Popp, Eugen, The CIPA Journal (Chartered Institute of Patent Agents), 1978, Vol. 7, No. 8, s.360 

[86] Second Tier Patent Protection, Mark D. Janis, Harvard International Law Journal, Vol. 40, 1999, s.163, Dipnot 67.

[87] 6769 SMK Yönetmelik m.120(14).

[88] 6769 SMK m.143(7).

[89] 6769 SMK Yönetmelik m.120(13).

[90] EPO Case Law of the Boards of Appeal, II. E. 1.11.7 Addition/change of claim category, https://www.epo.org/law-practice/legal-texts/html/caselaw/2019/e/clr_ii_e_1_11_7.htm

[91] 6769 SMK m.92(4).

[92] Yargıtay 11. HD, 17.01.2011 – 2009/7208 – 2011/198; Patent Hukuku, Erdal Noyan, 3. Baskı, s.424.

[93] 6769 SMK m.104(2).

[94] EPO’da faydalı model koruması olmadığı için faydalı modelle korunamayan yöntemlerin tarifnameden çıkarılmasıyla ilgili bir hüküm yoktur. Ancak EPC m.53(c) kapsamına giren patentlenemeyecek konuların tarifnameden çıkarılması ya da patentlenebilirlik istisnaları kapsamına girmeyecek şekilde yeniden yazılması istenmektedir. Bkz. EPO Guidelines for Examination, Part F – Chapter IV – 4.3 Inconsistencies, https://www.epo.org/law-practice/legal-texts/html/guidelines/e/f_iv_4_3.htm

[95] EPO Guidelines for Examination, Part F – Chapter II – 3. Request for grant – the title, https://www.epo.org/law-practice/legal-texts/html/guidelines/e/f_ii_3.htm

[96] Alcohol thermometer, https://en.wikipedia.org/wiki/Alcohol_thermometer