Yeni Bitki Çeşitlerinin Islahı

Türkiye’deki uygulama alanı ve konu oldukları tescil sayısı bakımından diğer fikrî mülkiyet haklarına nazaran daha geri planda kalan yeni bitki çeşitlerine ait ıslahçı haklarının (ıslahçı hakları), ticari değeri ve her geçen gün artan önemi göz önüne alındığında, söz konusu haklara ilişkin tescil başvurularının artacağı ve bu hak türünün adını daha çok duyacağımız şüphesizdir. Islahçı haklarıyla bağlantılı olarak, tarımsal bitki türlerinin kayıt altına alınması da her geçen gün daha önemli hâle gelmektedir.

Türk hukuk sistemi içerisinde ıslahçı hakları; 08.01.2004 tarihli ve 5042 sayılı Yeni Bitki Çeşitlerine Ait Islahçı Haklarının Korunmasına İlişkin Kanun ile 12.08.2004 tarihli ve 2551 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Yeni Bitki Çeşitlerine Ait Islahçı Haklarının Korunmasına Dair Yönetmelik (Islahçı Hakları Yönetmeliği) hükümlerine göre düzenlenmektedir.

Türk hukuk sistemi içerisinde tarımsal bitki türlerinin kayıt altına alınması; 31.10.2006 tarihli ve 5553 sayılı Tohumculuk Kanunu, 21.12.1967 tarihli ve 969 sayılı Tarım ve Köyişleri Bakanlığının Merkez ve Taşra Kurumlarına Döner Sermaye Verilmesi Hakkında Kanun, 13.01.2008 tarihli ve 26755 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Bitki Çeşitlerinin Kayıt Altına Alınması Yönetmeliği (Kayıt Yönetmeliği) hükümlerine göre düzenlenmektedir.

Islahçı haklarının tescili ile tarımsal bitki türlerinin kayıt altına alınması işlemlerini yürütmekle yetkili ve görevli idari merci olan Tarım ve Orman Bakanlığı, Türkiye’nin dijital dönüşüm süreci kapsamında, 2021 yılının Eylül ayı içerisinde, Islahçı Hakları Yönetmeliği ile Kayıt Yönetmeliğinin tescil ve kayıt bölümlerinde esaslı değişiklikler yapmıştır. Türkiye’nin idari teşkilatındaki bir kısım değişikliklere uyum sağlanmasına ilişkin başkaca hükümler de içeren, 15.09.2021 tarihli ve 31599 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Yeni Bitki Çeşitlerine Ait Islahçı Haklarının Korunmasına Dair Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik ve 25.09.2021 tarihli ve 31609 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Bitki Çeşitlerinin Kayıt Altına Alınması Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik hükümleri ile ıslahçı haklarının tescili ve tarımsal bitki çeşitlerinin kayıt altına alınması için fiziki başvuru yanında elektronik başvuru yapılmasına da hukuki dayanak oluşturulmuştur.

Her ne kadar elektronik başvurunun normatif temele dayandırılması güncel bir gelişme olsa da ıslahçı haklarına ilişkin başvuru sürecinin elektronik yolla gerçekleştirilmesi, Türkiye’deki ıslahçı hakkı tescil sürecine yabancı bir uygulama değildir. Nitekim Türkiye; 28.07.2007 tarihli ve 26596 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan, 09.07.2007 tarihli ve 2007/12433 sayılı Bakanlar Kurulu kararıyla, 10 Kasım 1972, 23 Ekim 1978 ve 19 Mart 1991 Tarihlerinde Cenevre’de Gözden Geçirilen 2 Aralık 1961 Tarihli Yeni Bitki Çeşitlerinin Korunması Uluslararası Sözleşmesi’ne taraf olan 65. ülke olmuştur. Türkiye, 2017 yılında ise Uluslararası Yeni Bitki Çeşitlerini Koruma Birliğinin (UPOV) Elektronik Başvuru Formu Projesi’ne (PRISMA) dâhil olan 21 ülke arasında yer almış ve böylelikle UPOV PRISMA Sistemi üzerinden elektronik ortamda başvuru yapılabilmesinin önü açılmıştır. 2018 yılında ise UPOV PRISMA Elektronik Başvuru Sistemi üzerinden başvuru alınmaya başlanmıştır. Mevcut uygulamada, yeni bitki türlerine ilişkin ıslahçı hakkı başvuruları, Tarım ve Orman Bakanlığı Bitkisel Üretim Genel Müdürlüğüne (BÜGEM) fiziki evrak ile ya da UPOV PRISMA Sistemi üzerinden elektronik yolla yapılabilmektedir. Yönetmelik değişiklikleri ile hukuki altyapısı oluşturan uygulama ile çeşit sahibi, gerekli bilgi ve belgelerle fiziki olarak ya da elektronik ortamda BÜGEM’e başvurabilecek; imzalanması gereken belgeleri ise ıslak veya elektronik imzayla imzalayabilecektir. Elektronik ortamdan temin edilemeyen bilgi ve belgelerin ise başvuru sahibi tarafından fiziki olarak sunulması uygulamasına devam edilecektir.

Islahçı haklarına ilişkin elektronik başvuru imkânının tanınması; başvuru sürecinin kolaylaştırılması, daha güvenli hâle getirilmesi, benzer şekilde tarımsal bitki türlerinin kayıt altına alınması sürecinin elektronik ortama taşınması, Türkiye’nin uluslararası tescil sistemine uyum sağlaması açısından önem arz etmektedir. Başvurular ve başvurusu sonrası işlemlerin fiziki yolla gerçekleştirilmesi usulü henüz devam ediyor olsa da incelememize konu mevzuat değişiklikleri; işlemlerin fiziki ve elektronik yolla gerçekleştirildiği karma bir geçiş modelinden sonra, yakın bir gelecekte bu işlemlerin, tamamen elektronik yolla gerçekleştirilebileceğine işaret etmektedir.

Yönetmeliklerde yapılan şekli ve esaslı değişikliklere ilişkin karşılaştırma tabloları aşağıda yer almaktadır: