
Devrim sözcüğünün anlamı Türk Dil Kurumu sözlüğünde “Belli bir alanda hızlı, köklü ve nitelikli değişiklik; İhtilal; İnkılap” olarak aktarılmaktadır. Sözcük siyasal hayattaki anlamıyla siyasi yelpazenin sol yanınca yüceltilmekte, sağ yanı tarafından ise kelimeye genellikle mesafeli yaklaşılmaktadır.
12 Eylül 1980 askeri darbesinin ardından uzun yıllar boyunca devrim kelimesi günlük hayattan neredeyse silinmiş, sakıncalı ve kamusal alanda yasaklı kelimeler arasında yerini almıştır. 20 Mart 1968’den bu yana “Türk Devrim Tarihi” olarak okutulan ders, 12 Eylül darbesinin ardından “Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi” adını almıştır (bkz. http://ataturkilkeleri.deu.edu.tr/ai/uploaded_files/file/fevzi/ataturk_ilkeleri_inkilap_tarihi_mevzuat.pdf). 1985 yılında TRT tarafından kullanımı yasaklanan sözcükler arasında “Devrim” kelimesi de bulunmaktadır (bkz. http://www.butundunya.com/index.php?arsiv=2007/01, s.12-15 Orhan Velidedeoğlu – Yasaklanan Sözcükler).
Türk siyasal hayatının bir diğer askeri darbesi olan 27 Mayıs 1960 döneminde ise “Devrim” kelimesi, 12 Eylül’ün tam aksine kutsanan bir sözcüktür. Öyle ki, darbenin hemen ardından 1961 yılında üretilen ilk yerli otomobile “Devrim” adı verilmiştir. Başına gelen talihsizlikler sonucunda Devrim markalı otomobiller seri üretime geçememiştir. Bununla birlikte, otomobillerin öyküsü kulaktan kulağa aktarılmış, 2008 yılında gösterime giren “Devrim Arabaları” filmi ile “Devrim” markalı otomobiller herkes tarafından bilinir hale gelmiştir. Günümüzde Eskişehir’de “Devrim Arabaları Müzesi” bulunmaktadır ve otomobillerin detaylı öyküsünün, fotoğraflarının ve dönemin gazete haberlerinin http://www.devrimarabasi.com/index.html internet sitesinden görülmesi mümkündür.
“Devrim” otomobilleri 2019 yılında marka alanında verilmiş bir Yargıtay Hukuk Genel Kurulu kararı ile IPR Gezgini radarına takılmıştır. Kararı bana ileten Osman Umut Karaca‘ya teşekkür ederek, kanaatimce bir hayli tartışmalı sonuçlara yol açan kararı sizlerle paylaşıyorum.
Yargıtay Hukuk Genel Kurulu’nun 14 Şubat 2019 tarihli 2017/118 E., 2019/146 K. sayılı kararının önemli bölümlerinin ekran görüntülerini aşağıda yer almaktadır:





Yargıtay Hukuk Genel Kurulu önündeki husus bir marka hükümsüzlüğü davasıyla ilgilidir. Türk Patent ve Marka Kurumu, “Devrim” markasını 12. sınıfa dahil mallar, yani kısaca otomobiller dahil olmak üzere taşıtlar ve bunların parçaları bakımından tescil etmiştir.
Tescilli markanın hükümsüzlüğü talebiyle dava açılmıştır. Hükümsüzlük talebinin gerekçesi 556 sayılı Markaların Korunması Hakkında KHK’nin 7/1-h bendidir, yani markanın “kamuyu ilgilendiren, tarihi ve kültürel değerler bakımından halka mal olmuş” işaretler arasında bulunduğu öne sürülerek markanın hükümsüzlüğü istenmektedir. (Aynı hüküm 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu’nun 5/1-ğ bendinde muhafaza edilmiştir.)
Yerel mahkeme hükümsüzlük talebini reddeder, ihtilaf Yargıtay’a taşınır ve Yargıtay hükümsüzlük talebini haklı bularak markanın hükümsüz kılınması gerektiğini belirtir. Yerel mahkeme direnme kararı verir ve ihtilaf Yargıtay Hukuk Genel Kurulu’na taşınır.
Yargıtay Hukuk Genel Kurulu yukarıdaki ekran görüntülerinden anlaşılacağı üzere hükümsüzlük kararının yerinde olduğunu tespit ederek, direnme kararının bozulması gerektiğine karar verir.
Hukuk Genel Kurulu kararında; Devrim otomobillerinin öyküsüne kısaca yer verilmekte, otomobil hakkında çekilen filmden, müzeden, ilk “Türk Yapımı” otomobil olma sıfatından bahsedilerek, Devrim otomobillerinin Türkiye Cumhuriyeti sanayi tarihinin bir parçası olması, bu hususun tüm halk tarafından benimsenmesi nedenleriyle, “Devrim” kelimesinin 12. sınıfa dahil tüm mallar (kısaca otomobiller dahil olmak üzere taşıtlar ve bunların parçaları) bakımından kamuyu ilgilendiren, tarihi ve kültürel değerler bakımından halka mal olmuş işaretler arasında bulunduğu, hiç kimsenin tekeline verilemeyeceği ifade edilmiştir.

Kararı bu haliyle, gözlerimiz dolarak, filmi hatırlayarak ve Devrim otomobillerinin hüzünlü hikayesini düşünerek okumamız mümkündür. Ancak, marka tescil sistemini ve kanunun uygulamasını esas alan gerçekçi bir okuma aşağıdaki soruları karşımıza çıkaracaktır:
1- Devrim otomobilleri ilk yerli otomobil olsa da, Devrim kelimesi burada otomobillerin markası olarak kullanılmıştır. Dolayısıyla, Devrim kelimesi projeyi hayata geçirenlerce marka olarak seçilmiştir.
2- Devrim ibaresi kelime anlamı itibarıyla tarihi veya kültürel bir değer değildir. Yargıtay Hukuk Genel Kurulu da kararı kelimenin anlamı üzerine değil, bir Devrim markalı otomobillerin tarihçesi ve öyküsü üzerine kurmuştur.
3- Bir ürünün o alandaki ilk Türk malı ürün olması, ona otomatik veya dolaylı olarak kamuya mal olmuş, tarihi ve kültürel bir olma sıfatını kazandırmakta mıdır? Eğer öyleyse, ilk Türk deterjanının markası, ilk Türk çayının markası, ilk Türk helikopterinin markası ve diğer benzer işaretler de tarihi ve kültürel bir değer olarak kabul edilerek, hiç kimsenin tekeline verilemeyecek işaretler arasında mı kabul edilecektir?
4- Bir markanın hüzünlü bir öyküye sahip olması ve bu öykünün filminin yapılması veya müzesinin açılması (müzesi olan veya hikayesi belgesel veya sinema filmi haline getirilen çok sayıda marka vardır), o markayı kamuya mal olmuş bir işaret haline mi getirmektedir? İlerleyen günlerde hükümsüzlük davası açan kişinin, yani Devrim markalı otomobilleri 1961 yılında üreten tarafın markayı kendi adına tescil ettirmek istemesi halinde durum ne olmalıdır?
5- Tarihi veya kültürel açılardan kamuya mal olduğu, hiç kimsenin tekeline verilemeyeceği kabul edilen bir işaretin, kamuya mal olma kısmının belirli mal veya hizmetlerle sınırlandırılması doğru mudur? İncelenen vakada, Devrim kelimesinin yalnızca 12. sınıfa dahil mallar bakımından tarihi ve kültürel bir değer olduğu, kamuya mal olduğu tespit edilmiştir. Böyle bir halde “kamuya kısmen mal olma” şeklinde enteresan bir kategori ortaya çıkmaktadır ve kamuya belirli mal ve hizmetler bakımından mal olduğu kabul edilen işaretin, başka mal ve hizmetler bakımından kamuya mal olmadığı sonucuna varılmaktadır. Bu durumda, “Devrim” kelimesi 12. sınıfta yer alan “taşıtlar ve parçaları” bakımından kamuya mal olmuştur, ancak 11. sınıfta yer alan “otomobil farları”, 42. sınıfta yer alan “otomobil tasarımı hizmetleri”, 9. sınıfta yer alan “otomobiller için yazılımlar”, 37. sınıfta yer alan “otomobil bakımı, tamiri hizmetleri” bakımından kamuya mal olmadığının kabul edilmesi gereklidir.
Bu bağlamda, belirli mal ve hizmetler bakımından tarihi ve kültürel bir değer olma ve kamuya mal olma şeklindeki değerlendirme yerinde ve uygulanabilir içerikte midir?
Kişisel kanaatimiz, Yargıtay Hukuk Genel Kurulu’nun, “Devrim” kelimesini tarihi ve kültürel değerler bakımından halka mal olmuş bir işaret olarak kabul etmesinin ve kararın üzerine kurulu olduğu gerekçelerin tatmin edici olmadığı yönündedir. Elbette ki, “Türk Devrimi”, “Atatürk Devrimleri”, “Fransız Devrimi” gibi Türk toplumuna veya dünya halklarına mal olmuş değerler bakımından anılan mutlak ret nedeninin ortaya çıktığını kolaylıkla söyleyebiliriz. Ancak, kanaatimizce 1961 yılında marka olarak seçilen “Devrim” kelimesinin, ilk Türk malı otomobilin markası olması, filminin çekilmesi veya müzesinin açılması gibi gerekçeler, kanaatimizce münhasıran “Devrim” sözcüğüne tarihi veya kültürel değerler bakımından halka mal olma gibi bir ayrıcalık bahşetmeyecektir. Buna ilaveten, tarihi ve kültürel değerler bakımından halka mal olma yönündeki değerlendirmenin belirli mal ve hizmetler için yapılabilmesi yönündeki yaklaşım da kanaatimizce tartışmaya oldukça açıktır.
12 Mart 1971’den başlayarak, 12 Eylül 1980’den sonra da yoğunlaşarak neredeyse yasaklı hale gelen “Devrim” kelimesinin, farklı bir bağlamda da olsa, tarihi ve kültürel değerler bakımından Türk toplumuna mal olmuş bir sözcük olarak kabul edilmesi ise kaderin bir cilvesi olarak yorumlanabilir.
Okuyucularımızın karar hakkındaki yorumlarını duymaktan mutlu olacağız.
Önder Erol ÜNSAL
Temmuz 2019
unsalonderol@gmail.com