Markalar işletmeleri ve belirli mal/hizmet gruplarını birbirinden ayırt etmeye, kaynak göstermeye hizmet ettiği kadar; iyi yönetilmiş bir marka stratejisi ile firmaların, itibarlarını ve tüketici nezdindeki konumlarını güçlendirebilecekleri de bilinen bir gerçektir. Bu etkiyi daha da arttırmak için kullanılan yöntemlerin başında ise reklam çalışmaları gelmektedir. Nitekim güçlü reklam kampanyaları sayesinde markalar geniş tüketici kitlelerine ulaştıkları gibi, mevcut tüketici kitlesi ile firmalar ve markalar arasındaki bağ da güçlenmektedir. Markanın bu gücü karşısında, firmaların reklam stratejileri de zamanla “sadece kendi marka reklamını yapma” amacından öteye geçmiş ve rakiplerine üstünlük sağlama gayesi de çok doğal olarak artmıştır. Markanın reklamlarda kullanımını çok yakından ilgilendiren bu yaklaşım, yıllar içinde karşılaştırmalı reklam kavramının doğmasına, gelişmesine ve düzenlenmesine vesile olmuştur.
Karşılaştırmalı reklam ilkeleri temel olarak Sınai Mülkiyet Kanunu (“SMK”), Türk Ticaret Kanunu (“TTK”) ve Ticari Reklam ve Haksız Ticari Uygulamalar Yönetmeliği (“Yönetmelik”) kapsamında düzenlemekte olup, bunlara ek olarak pek çok düzenleme ve ortamda da ayrıca karşımıza çıkmaktadır.
Marka tescilinden doğan haklar münhasıran marka sahibine ait olup, SMK madde 7/3(f) uyarınca; “İşaretin hukuka uygun olmayan şekilde karşılaştırmalı reklamlarda kullanılması” marka sahibi tarafından yasaklanabilmektedir. TTK madde 55’e göre ise “dürüstlük kuralına aykırı reklamlar ve satış yöntemleri” haksız rekabet teşkil etmektedir. Karşılaştırmalı reklamlar aslen reklam mevzuatının konusu olduğundan ve bu konuda Yönetmelik’te ayrıca düzenleme bulunduğundan, konunun derinliğine inebilmek adına, Yönetmelik temelinde bir değerlendirme yapmak oldukça faydalı olacaktır.
Yönetmelik’in yürürlüğe girişi ile çok ses getiren etkilerin başında, karşılaştırmalı reklam serbestisi gelmiştir. Nitekim yapılan ilk düzenlemeye göre; aldatıcı olmama, ispatlanabilir olma, tüketiciye faydalı olma gibi temel kriterler sağlandığı sürece rakip marka ve ürünlerinin reklamlarda kullanılmasına, karşılaştırmaya konu edilmesine bir engel bulunmamıştır. Rakip marka ve ürünlerinin reklamlarda kullanılmasını engellemek bir yana bazı şartlar çerçevesinde bu tür kullanımların meşrulaştırılmasını sağlayan, reklam pratiği anlamında sınırları bir hayli esneten, Türkiye’deki uygulamaları Amerika ve Avrupa’daki reklam pazarlarına yakınlaştıran, pazarlama stratejistleri ve ajansların gözlerinin içini parlatan bu uygulama geniş ufuklar açtığı kadar korunması zor dengeleri de gündeme getirmiştir.
Nitekim bugün SMK ile olduğu gibi, o dönem de 566 sayılı Kanın Hükmünde Kararname (“KHK”) ile sıkı şekilde korunan marka haklarına göre, bir markanın üçüncü kişiler tarafından meşru kullanımına ancak bazı hallerde izin verilmiştir. Aksi bir kullanımın ise, marka sahibi tarafından engellenebilmesi öngörülmüştür. Bu kapsamda, “İşaretin, teşebbüsün iş evrakı ve reklamlarında kullanılması” ya da “İşaretin hukuka uygun olmayan şekilde karşılaştırmalı reklamlarda kullanılması” mevzuat uyarınca marka sahibinin engelleyebileceği durumlar olarak gösterilmiştir. Marka korumasını destekleyen bu düzenleme TTK kapsamında da bir başka şekilde kendini göstermiş ve özellikle “Başkalarını veya onların mallarını, iş ürünlerini, fiyatlarını, faaliyetlerini veya ticari işlerini yanlış, yanıltıcı veya gereksiz yere incitici açıklamalarla kötülemek” TTK kapsamında haksız rekabet kabul edilmiştir.
Belirmek gerekir ki, KHK/SMK ve TTK’daki bu düzenlemeler ile Yönetmelik’i ilk versiyonunda yer alan karşılaştırmalı reklam düzenlemelerini doğrudan çelişir nitelikte kabul etmek pek de adil olmayacaktır. Zira karşılaştırmalı reklamlardaki tek amaç ve etkiyi, doğrudan rakip firmanın markasını haksız yere kullanma ya da iş mahsulünü kötüleme olarak görmek, reklam pratiğinin gelişmesini köreltecek bir bakış açısı yaratacaktır. Burada önemli olan nokta, haklar arasındaki dengenin uygun şekilde sağlanabilmesi ve temel sınırların korunabilmesidir. Nitekim bu hassas dengenin farkında olan kanun koyucu hem SMK hem de Yönetmelik’teki temel düzenlemeler ile bir sınır çizmiş ve “hukuka ve dürüstlük kuralına uygun kullanım” kriterini getirmiştir. SMK kapsamında çokça anılan bu kriterden anlaşılması gereken ise, Yönetmelik’te yer alan açıklamalar ile tamamlanmıştır. Yönetmelik’in ilk halinde yer alan -kanaatimce en önemli- kriterlerden biri, “Rakiplerin fikri ve sınai mülkiyet haklarını, ticaret unvanını, işletme adını, diğer ayırt edici işaretlerini, mallarını, hizmetlerini, faaliyetlerini veya diğer özelliklerini kötülememesi veya itibarsızlaştırmaması” şartı şeklinde, bir diğeri ise “Karşılaştırmalı reklamlarda, rakiplere ait isim, marka, logo veya diğer ayırt edici şekil veya ifadeler ile ticaret unvanı veya işletme adlarına, bu maddenin birinci fıkrasında belirtilen hükümlere uygun olması koşuluyla yer verilebilir.” şartı şeklinde düzenlenmiştir.
Bu bağlamda karşılaştırmalı reklam serbestisi kapsamında rakip firmaların markalarına yer verme imkanını kullanmak isteyen reklam verenlerin, hem KHK/SMK kapsamında marka korumasına hem de TTK kapsamında da genel haksız rekabet sınırlarına dikkat etmesi gerektiği düzenlenmiştir. Bu da en genel ve temel haliyle; karşılaştırmalı reklam sırasında markalar arasında karıştırılma ihtimali yaratılmaması, rakip firmanın markasının itibarından haksız yere faydalanılmaması, kötüleme anlamına gelecek bir kullanımda bulunulmaması ve herhangi bir haksız rekabet niteliğinde kullanıma yer verilmemesi anlamına gelmektedir. Kabul etmek gerekir ki, bu denge kurulması ve korunması kolay bir denge de değildir. Nitekim firmaların reklam yapmasındaki amaç kendi markalarını/ürünlerini öne çıkarmak olduğuna göre, bir reklamda hem rakip firmanın adına, markalarına, ürünlerine yer verip hem de dengeli bir şekilde reklam veren firmanın markasını, ürününü öne çıkarmak uçurumun üzerindeki bir ipte yürümeye benzemektedir. Eğer dengeyi koruyabilirseniz hem uçurumu geçersiniz hem de pek çok açıdan harika bir sonucunuz olur, eğer dengeyi koruyamazsanız…
Dengenin hassasiyetine ilişkin soru işaretleri maalesef Yönetmelik’in yürürlüğe girmesinden hemen sonra ve çok kısa zamanda çoğalmıştır. Bunun bir sonucu olarak da marka-reklam-haksız rekabet denklemi tam olarak kurulup hedeflenen o mükemmel dengeye ulaşılamadan, Yönetmelik’te köklü değişiklikler yapılmıştır. 2018 yılının sonunda yürürlüğe giren değişiklikler kapsamında, Yönetmelik ile getirilen karşılaştırmalı reklam serbesti yine Yönetmelik eliyle sınırlı serbestiye dönüşmüştür. Rakiplerin fikri ve sınai mülkiyet haklarını, ticaret unvanını, mallarını ve diğer ayırt edici işaretlerini karşılaştırmalı reklamlarda kullanmayı mümkün kılan düzenlemeler Yönetmelik’ten tek tek çıkarılmış ve yerine net bir şekilde; “Rakiplere ait ürün adı, marka, logo, ticaret unvanı, işletme adı veya diğer ayırt edici unsurlara yer verilmemesi” yönünde hüküm getirilmiştir.
Bugün karşılaştırmalı reklam yapılabilmesi için hiçbir şekilde rakip firmaya ait bir markaya, ürüne, ticaret unvanına ya da diğer ayırt edici unsurlara, yani reklamda kullanılan ürünün hangi rakip firma ürünü ile karşılaştırıldığı konusunda bir ipucuna yer verilmemesi gerekmektedir. Bu şekilde, SMK ve TTK ile aranan “hukuka ve dürüstlük kuralına uygun kullanım” kriteri, uygulamada -çok geniş bir etki doğurur şekilde- doğrudan bu kullanımı engelleyerek karşılanmıştır.
Değinmek gerekir ki, Yönetmelik’te yapılan bu değişiklik karşılaştırmalı reklamlara yapılan denetimin hafiflediği, reklamda açıkça marka bilgisine verilmemesi halinde karşılaştırmalı reklamların daha rahat yapılabileceği anlamına da gelmemektedir. Nitekim karşılaştırmalı reklamların aldatıcı olmaması, ispatlanabilir olması, tüketiciye faydalı olması, haksız rekabete yol açmaması, rakipleri kötülememesi ve itibarsızlaştırmaması yönündeki temel ilkeler varlığını hala korumakta ve Reklam Kurulu da sıkı denetimlerine devam etmektedir. Örneğin Reklam Kurulu tarafından incelenen bir reklamda; “Kaliteli sandığınız deterjanların artık çıkaramadığı lekeleri çıkarır.” ifadeleriyle birlikte televizyon reklamlarında mavi, yeşil ve turuncu renklerde rakip deterjan paketi görsellerinin üzerinde mutsuz surat işaretine yer verilmiş olması karşılaştırmalı reklam ilkelerinin ihlali olarak değerlendirilmiştir. Yapılan değerlendirme sonucunda verilen kararda aynen; “(…) söz konusu televizyon reklamlarında rakip ürünler işaret edilerek deterjan paketi görselleri üzerinde mutsuz surat işareti kullanıldığı ve “kaliteli sandığınız deterjanların” ifadesine yer verildiği, böylelikle piyasada bulunan diğer ürünlerin lekeleri çıkarmadığı ve kalitesiz olduğu algısı yaratılarak kötülendiği, tüm bu durumların tüketicileri yanıltıcı nitelikte olduğu ve karşılaştırmalı reklam hükümlerine aykırılık teşkil ettiği değerlendirilmiş olup, (…) 457.308-TL idari para ve anılan reklamları durdurma cezaları verilmesine karar verilmiştir.” ifadesi kullanılmıştır. Söz konusu karar incelendiğinde; açıkça ve doğrudan herhangi bir rakip bir firma, marka, ürün bilgisine yer verilmediği, bunun yerine genel bir ifadeyle diğer tüm deterjanlar üzerinden bir karşılaştırma yapıldığı görülmektedir. Sadece bu açıdan değerlendirildiğinde Yönetmelik’e uygun bir kurgu olduğu düşünülebilirse dahi, karşılaştırma yapılan deterjanlar için “kaliteli sandığınız” şeklinde bir ifade kullanılması Reklam Kurulu tarafından rakipleri kötüleme olarak değerlendirilmiştir.
Marka hukuku ve reklam hukuku arasındaki denge maalesef tam olarak sağlanamadan yapılan bu düzenlemeler dolayısıyla, SMK’da yer alan “İşaretin hukuka uygun olmayan şekilde karşılaştırmalı reklamlarda kullanılması” düzenlemesi ve Yönetmelik’in birlikte değerlendirilmesi neticesinde bugün açıkça marka adı verilerek yapılan her türlü reklam hukuka aykırı olacaktır. Karşılaştırmalı reklamlarda açıkça rakip firma, marka, ürün adına yer verilmesinin yasak olduğu, fakat bu bilgilere yer verilmeksizin yapılan her karşılaştırmanın da uygun olmadığı ayrıca göz önünde bulundurulmalıdır.
Bu yazı, yazarın 26 Nisan 2019 tarihinde yayımlanmış aynı başlığa sahip yazısının güncelleştirilmiş halidir.
Bugün 26 Nisan Dünya Fikri Mülkiyet Günü ve gün dünyanın birçok ülkesinde olduğu gibi Türkiye’de de çeşitli etkinliklerle kutlanıyor.
Bu yazıda camiamız için özel bir gün olan Dünya Fikri Mülkiyet Günü’nün tarihçesinden ve neden 26 Nisan’da kutlandığından bahsedeceğiz.
1999 yılının Ağustos ayında Dünya Fikri Mülkiyet Teşkilatı (WIPO)’nın yıllık genel kurulu öncesinde, Çin Halk Cumhuriyeti Fikri Mülkiyet Ofisi, WIPO Genel Müdürüne aşağıdaki yazılı teklifi gönderir.
Öneride; 21. yüzyılda fikri mülkiyetin sosyal ve ekonomik kalkınmayı destekleyen en önemli faktörlerden birisi olacağı, fikri hakların gerek gelişmiş gerekse de gelişmekte olan ülkeler bakımından önemi gibi hususlardan bahsedilerek ve fikri haklar konusunda toplumun farkındalığının yükseltilmesi gerekliliğinin altı çizilerek, 26 Nisan gününün WIPO tarafından “Dünya Fikri Mülkiyet Günü” olarak kabul edilmesi ve her yıl anılan tarihte kutlanması önerilmektedir.
26 Nisan gününün seçilmesinin nedeni, WIPO’nun resmi anlamda kuruluşunu simgeleyen Dünya Fikri Mülkiyet Örgütünü Kuran Sözleşme’nin 26 Nisan 1970 tarihinde yürürlüğe girmesidir.
Çin Halk Cumhuriyeti’nin önerisi 1999 yılı WIPO Genel Kurulunun gündemine alınır ve teklif kabul edilir.
2000 yılından itibaren de 26 Nisan günü tüm dünyada Dünya Fikri Mülkiyet Günü olarak kutlanmaya başlar.
Sekmede 2022 yılında Türkiye’de düzenlenen bazı etkinliklere de yer verilmiştir. (Etkinliğin eklenmesi için organizatörler WIPO’ya etkinlik hakkında bildirim yapmalıdır.)
Dünya Fikri Mülkiyet Gününün kısa tarihçesini aktardığımız yazının, 26 Nisan simgesel tarihinin neden seçildiği ve günün ana teması hakkında okuyucularımıza fikir verdiğini umuyoruz.
Dünya Fikri Mülkiyet Gününüz kutlu olsun!
Güncel Not: Ne WIPO ne de Türkiye’de fikri haklar alanında faaliyet gösteren ana kurumlar olan Türk Patent ve Marka Kurumu ile Telif Hakları Genel Müdürlüğü “Patent Haftası” isminde bir hafta ilan etti. Türkiye’de sosyal medyada görmeye başladığımız “Patent Haftası” isimlendirmesi ve kullanımı tamamen bireyseldir ve resmi veya uluslararası bir karşılığı 2022 yılı itibarıyla yoktur.
Bilindiği üzere, fikri mülkiyet hakları ve özellikle de markalar ile reklam hukuku ve düzenlemeleri arasında yakın bir ilişki var. Nitekim başta karşılaştırmalı ve dürüst reklam ilkeleri olmak üzere, tüm reklam düzenlemeleri tüketicileri ve bir o kadar da firmalar ile marka itibarını korumaya yönelik olup, her ikisi de ağırlıklı olarak soyut kavramlara yönelik olan reklam ve fikri mülkiyet düzenlemelerinin gelişimi de birbiriyle paralel ilerliyor. Dolayısıyla reklam mevzuatındaki gelişmeleri ve bunların marka haklarındaki izdüşümünü incelemek oldukça değerli. Diğer yandan teknolojideki gelişme hızına paralel olarak, nasıl ki marka olarak korunan unsurların kapsamı ve yaygınlığı hızla gelişiyorsa, reklam mevzuatında da güncellemelere ihtiyaç duyuluyor. Bu ihtiyacın getirilerinden biri olarak, Ticaret Bakanlığı tarafından 15.04.2022 tarihinde duyurusu yapıldığı üzere, Reklam Kurulu’nun 12.04.2022 tarihli toplantısında ilke kararı olarak Fiyat Bilgisi İçeren Reklamlar ile İndirimli Satış Reklamları ve Ticari Uygulamaları Hakkında Kılavuz (“Kılavuz”) kabul edildi. Kılavuzun bu bağlantıdan görülmesi mümkündür.
Adından da anlaşılacağı üzere, fiyat ve indirim bilgisi içeren reklamları kapsayan Kılavuz’un temel amacı reklam verenler, reklam ajansları ve mecra kuruluşlarıyla birlikte satıcı, sağlayıcı ve aracı hizmet sağlayıcılara yol göstermek ve dürüst reklam uygulamasını yaygınlaştırmak. Kılavuz’un geneline bakıldığında, Reklam ve Haksız Ticari Uygulamalar Yönetmeliği (“Yönetmelik”) ve Reklam Kurulu kararları ile paralel olarak ve özellikle hızlı tüketim/indirim anlamında tüketiciyi etkileyebilecek hususlarda netleştirmeler yapıldığı görülüyor. Nitekim Kılavuz’da yer alan düzenlemelerin çoğu, aslında son birkaç Reklam Kurulu kararı ile gelişini önceden haber veren nitelikte düzenlemeler.
Kılavuz’un tanım bölümünde, Yönetmelik kapsamında yer alan tanımlara atıfta bulunulmakla birlikte, bunlara ek olarak; sağlayıcı, aracı hizmet sağlayıcı, satıcı, indirimli satış̧, tavsiye edilen satış̧ fiyatı ve çabuk bozulabilen mal kavramları için de tanım yapılıyor. Düzenlemenin fiyat endeksli reklamlara ilişkin olduğu düşünüldüğünde, ticaret ve e-ticaret ile bağlantılı bu kavramlar için tanım yapılmış olması hayli uygun.
Kılavuz’un odak noktası tüketiciye verilen fiyat ve indirim bilgisinin netleştirilmesi, bu surette tüketicinin algısını olumsuz/aldatıcı şekilde etkileyen reklam uygulamalarının sınırlandırması üstünde toplanıyor. Nitekim düzenlenen temel esasları fiyat bilgisi içeren reklamlar, indirimli satış reklamları ve genel esaslar olarak üç ana bölümde kategorize etmek mümkün.
Uygulamada ses getirecek düzenlemelerden birisi, mevcut pratikte çokça kullanılan “bedava” şeklindeki tanımlamalara yönelik. Kılavuz’a göre tüketicinin bir malı edinebilmesi için eğer teslimat haricinde herhangi bir ödeme yapması gerekiyorsa, o mal için “bedava”, “bedelsiz”, “ücretsiz” gibi ifadeler kullanılmamalı. Paralel olarak, ancak belirli yükümlülüklerin yerine getirilmesi koşuluyla bir mal/hizmetin tüketicilere bedelsiz verileceği taahhüt ediliyorsa, söz konusu yükümlülüklere reklamın ana mesajında yer verilmelidir.
Bir başka düzenleme ise “tümü̈” anlamına gelen ifadelere ilişkin. Bir fiyat veya indirim, o mağazadaki ya da belirli bir kategorideki tüm mal/hizmetler için geçerli değilse, “tümü”, “net”, “her şey” gibi ifadelerin reklamda kullanılmaması gerekiyor. Öyle ki, bir satıcı veya sağlayıcı farklı mal/hizmet kategorileri için farklı indirimler sağlayarak genel bir fiyat indirimi yapıyorsa, ilgili mal/hizmet kategorilerini ve bunlarla ilgili fiyat indirimlerini reklamlarda açıkça belirtmeli.
Reklam hukukunun temeli ve Reklam Kurulu düzenlemelerinin de odak noktası olan, tüketicinin bilinçli tercih yapmasına fırsat tanıma ilkesi Kılavuz’da da kendini açıkça gösteriyor. Kılavuz ile açıkça belirtildiği üzere; tüketicinin bilinçli tercih yapmasını engellemek amacıyla ve gerçeğe aykırı olarak bir malın çok kısıtlı bir süre içinde ve belirli şartlar altında sunulacağı gibi mesajlar reklamlarda verilmemelidir. Eğer ki söz konusu fiyatın geçerliliği ile ilgili gerçekten bir süre veya stok sınırı varsa bu bilgilere de açıkça yer verilmeli.
Tüketiciyi korumak için aktif olarak alınan önlemlerden biri de, indirim bilgisinin gerçekliğini sağlamaya yönelik. Reklamlarda, bir mal/hizmet için indirim yapıldığına dair herhangi bir ibare yer alıyorsa, hangi mal/hizmetlerin indirimli satışa konu edildiği ve ne kadar indirim uygulandığı konusunda tüketicileri yanıltabilecek ifade ve görüntülere yer verilmemeli. Ayrıca, indirimli satış reklamlarında indirimden önceki fiyat ile indirimli satışın başlangıç ve bitiş̧ tarihleri anlaşılır şekilde bildirilmeli. Bu noktada dikkate alınacak esas değer ise, 30 gün içindeki en düşük fiyat olarak belirleniyor. Yani bir mal veya hizmetin indirimden önceki satış̧ fiyatının tespitinde indirimin uygulandığı tarihten önceki 30 gün içinde uygulanan en düşük fiyatın esas alınması gerekiyor. İndirim ilan edilmeden önce 30 günden daha kısa bir süre içinde satışa sunulan mal veya hizmetler için de indirimli satış̧ reklamı yapılması mümkün olup, bu durumda, indirimli satışa konu mal ve hizmetin indirim ilanı öncesinde satışa sunulduğu süre içindeki en düşük fiyatı dikkate alınmalı.
Günümüzde aynı satıcı/sağlayıcıların aynı ürünler için birden fazla e-ticaret sitesinde hizmet verdiği düşünülerek, bu yönden daha detaylı bir belirlemeye gidildiği görülüyor. Bu kapsamda, bir mal veya hizmetin satıcı tarafından birden fazla e-ticaret platformu ve/veya mecrada satışa sunulması halinde, satıcı tarafından bir e-ticaret platformu veya mecrada reklamı yapılan satış fiyatları, diğer e-ticaret platformu veya mecralarda yapılacak satışlar veya uygulanacak indirimler için indirimden önceki satış fiyatı olarak esas alınıp bu yönde bir duyuru yapılamıyor.
Paralel olarak, bir malın aynı e-ticaret platformunda ve aynı satıcı tarafından farklı uzantılar üzerinden satışa sunulması ve bu sırada farklı indirim oran ve tutarlarının belirlenmesi hali ile indirimin satıcı veya sağlayıcının tüm satış kanallarında/satış noktalarında geçerli olduğu belirtilmesine rağmen gerçekte yalnızca bazı satış kanallarının/satış noktalarının fiyat indirimine tabi olduğu durumların yanıltıcı ve mevzuata aykırı olduğu Kılavuz’da açıkça belirtiliyor.
Özellikle e-ticaret siteleri tarafından yoğun olarak kullanılan ve dolayısıyla akıbeti de yakından takip edilen “şahane/muhteşem kasım/cuma teklifleri”, “dev fırsatlar”, “yıldızlı günler” ifadeleri için de Kılavuz’da düzenleme yer alıyor. Buna göre, fiyat indirimi izlenimi uyandıran “şahane/muhteşem kasım/cuma teklifleri”, “dev fırsatlar”, “yıldızlı günler” ifadeleri veya genel fiyat indirimi niteliğindeki “Bugün tüm ürünlerde % 20 indirim”, “Bugün tüm ürünlerde 10 TL indirim” ya da “Bu hafta tüm kırtasiye ürünlerinde % 20 indirim” ifadelerinin kullanılması mümkün. Ancak burada “önceki fiyat” uygulaması bakımından kayda değer bir ayrım yapılıyor; reklamların kendisinde her bir ürünün indirimden önceki fiyatının belirtilmesine gerek bulunmazken, ilgili mal ve hizmetlerin kendi duyurularında “önceki 30 gün içinde uygulanan en düşük fiyat” veya “önceki fiyat” bilgisinin verilmesi gerekiyor.
Kılavuz ile amaçlananın tüketicinin algısını olumsuz şekilde etkileyen reklam uygulamalarını sınırlandırmak olduğu düşüncesi ile paralel olarak; indirimli satış̧ kampanyalarına ilişkin reklamlarda “…e varan”, “…den itibaren”, “…e kadar” ibarelerinin okunabilir büyüklükte olması gerektiği özellikle belirtiliyor.
Görüldüğü üzere Kılavuz’un niteliği en temelde mevcut reklam uygulamalarındaki sınırları netleştirmeye ve tüketicinin yanıltılma ihtimalini minimuma indirmeye yönelik. Nitekim Reklam Kurulu’nun mevcut kararları düşünüldüğünde, Kılavuz’un bir süredir kendine uygulama alanı bulduğunu söylemek de mümkün.
Eser sahipleri ve eser sahiplerinin hakları ile bağlantılı hak sahiplerinin telif kapsamındaki haklarına ilişkin düzenlemeler 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (“Kanun”) ile korunmaktadır. Kanun’un 42. ve devam maddeleri uyarınca, eser sahibi ve bağlantılı hak sahiplerinin haklarının korunması ve gözetilmesi için dernek niteliğinde olan meslek birliklerinin kurulmasına belirli şartlar altında cevaz verilmektedir.
Meslek birlikleri ve bunlara ilişkin esaslara ilişkin düzenlemeler ise, Resmi Gazete ile getirilen değişikliklere değin 99/12574 sayılı Bakanlar Kurulu kararınca yürürlüğe giren Fikir ve Sanat Eseri Sahipleri ile Bağlantılı Hak Sahipleri Meslek Birlikleri ve Federasyonları Hakkında Tüzük (“Tüzük”) ve Tüzük kapsamındaki uygulamalara ilişkin 2003/5167 sayılı Bakanlar Kurulu kararı ile getirilen Fikir ve Sanat Eseri Sahipleri ile Bağlantılı Hak Sahipleri Meslek Birlikleri Tip Statüsü (“Mülga Tip Statü”) ile korunmakta idi.
7 Nisan 2022 tarihli ve 31802 sayılı Resmi Gazete (“Resmi Gazete”) ile fikri mülkiyet hakları ve telif hukukuna ilişkin meslek birlikleri alanında değişiklikler yapılmıştır. İşbu çalışmanın konusu ise mevzuat düzenlemelerine ilişkin açıklama ve karşılaştırmaları ve bu doğrultuda hukuksal açıdan usul ve esaslara ilişkin değerlendirmeleri ihtiva etmektedir. (Yönetmelik için bkz.: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2022/04/20220407-17.pdf)
Resmi Gazete ile getirilen değişiklikler kapsamında Mülga Tip Statü ve Tüzük yürürlükten kaldırılarak, işbu feri mevzuat düzenlemeleri çeşitli değişiklikleri de ihtiva eder şekilde Telif Hakları Hakkında Meslek Birlikleri Yönetmeliği (“Yönetmelik”) kapsamına alınmış ve bütüncül bir düzenlemeye gidilmiştir.
Yönetmelik ile Tüzük’ün içerdiği düzenlemelerin güncelleştirilmesi amaçlanırken, Tüzük’e bağlı Mülga Tip Statü de Yönetmelik ile uyumlu bir tip statü (“Tip Statü”) getirilerek bu doğrultuda ortadan kaldırılmıştır.
İşbu Yönetmelik’in hazırlanmasında, Avrupa Birliği (AB) Fikri ve Sınai Mülkiyet Hukuku ile harmonizasyon prensipleri gözetilerek Avrupa Parlamentosu ve Avrupa Konseyi tarafından çıkartılan 2014/26 sayılı Telif Hakları ve Bağlantılı Haklara İlişkin Toplu Hak Yönetimi ve İç Pazarda Müzik Eserlerinin İnternet Üzerinden Kullanımlarına İlişkin Hakların Çoklu Bölgesel Lisanslanması Hakkında AB Direktifi (“Direktif”) ile belirlenen esaslar dikkate alınmış ve günümüz güncel uygulamalarına yönelik pratik uygulama kolaylıkları benimsenmiştir.
II. KARŞILAŞTIRMA
Yukarıda belirtildiği üzere Tüzük ile belirlenen düzenlemelerin yerine geçmek üzere yürürlüğe konulan Yönetmelik, meslek birliklerinin kuruluş ve çalışma esaslarına yönelik uygulama ve kapsam anlamında esaslı değişiklikler içermektedir.
İşbu Yönetmelik’e ek olarak ise meslek birliklerinin amaç ve alanlarını düzenleyen Tüzük’ün 7. maddesi doğrultusunda Tüzük’e ek olarak çıkarılan ve meslek birliği kuruluş esaslarına ilişkin düzenlemeler ihtiva eden Mülga Tip Statü ile aynı amacı taşıyan ve Yönetmelik’e ek olarak yürürlüğe giren Meslek Birliği Tip Statüsü çıkarılmıştır.
Mülga Tip Statü ile Tip Statü karşılaştırmalı olarak incelendiğinde, iki düzenlemenin format ve içerik olarak birbirinden farklı olacak şekilde düzenlendiği ve Tip Statü’nün bir meslek birliği faaliyet izni formu niteliğin taşıdığı anlaşılmaktadır. Bu doğrultuda, Mülga Tip Statü ile getirilen bazı düzenlemeler Yönetmelik içeriğine taşınmış ve Tip Statü Yönetmelik’e ek bir referans formu olarak bırakılmıştır.
Bu kapsamda, Mülga Tip Statü’de açıklama ve madde düzenlemesi olarak düzenlenen, meslek birliği başvurularında yer alması gerekenlere yönelik bir takım lafzi düzenlemeler Tip Statü ile matbu bir başvuru formu formatına dönüştürülerek anlatılmıştır (birliğin adı, merkezi, faaliyet alanı, amacı vb. başvuruda bulunması gereken hususlar).
1. Yapısal Değişiklikler
a. Kapsam Değişiklikleri
Tüzük ve Tip Statü’nün Yönetmeliğe geçişi sürecinde meslek birliklerinin amaç ve alanları ile birlik yapısı hakkında çeşitli değişikliklere gidilmiştir. Bu doğrultuda, Meslek Birliği kurulabilecek alanlarda değişiklikler yapılmış ayrıca kurulacak meslek birliğinin adına bu faaliyet alanları doğrultusunda düzenleme gerektiği belirtilmiştir. İlaveten Merkez Müdürlüğü kavramı kaldırılmıştır. Şubelere ilişkin tamamen farklı düzenlemeler getirilmiştir.
b. Üyeliğe İlişkin Düzenlemeler
Kurulacak olan birliklere belirli objektif kriterlere dayalı olması koşuluyla üyelik kriterlerini belirleme ve bu üye türlerine göre seçme ve seçilme haklarını düzenleme yetkisi verilmiş, yine de bu yetki objektif ve adil gerekçeler ile sınırlandırılmaya çalışılmıştır.
Tüzük’te düzenlenenin aksine farklı türlerde üyelik oluşturma hakkı verilmekle birlikte bu farklı üyeliklere uygulanacak esasların adil ve şeffaf olması da aranmıştır. Mülga Tip Statü’deki üye olmanın eşit kriterlere tabiyeti Yönetmelik ile objektif ve geçerli değerlendirme şeklinde değiştirilmiş ve bazı usuli değişikliklere gidilmiştir.
Mülga Tip Statü’de sayılan üyelik tipleri kaldırılarak birliklere üyelik türü belirleme serbestisi getirilmiştir ve bu bağlamda çeşitli kriterler eklenmiştir. Üye türlerine ilişkin düzenleme ile de birlikte tamamen farklı iki düzenleme öngörülmüştür.
İlaveten, üyelik başvurusuna ilişkin kararlara karşı yargı yoluna başvurma seçeneği getirilmiştir.
Sona erme nedenleri arasına (i) üyelik için aranılan niteliklerin sonradan kaybedilmesi, (ii) yetki belgesinin konusuz kalması eklenmiştir.
c. Organlara İlişkin Düzenlemeler
Genel Kurul görev ve yetkilerinde değişiklikler yapılarak yeni düzenlemeler getirilmiştir. Genel Kurul’un çağrılma usulünde düzenlemeler yapılmış ve Genel Kurulun çağrılmasına yönelik bürokrasinin azaltılması hedeflenmiştir. Ayrıca toplantılarda hükümet komiseri bulundurulma zorunluluğu kaldırılmıştır.
İlk Genel Kurul için 6 aylık süre aynı tutulurken bu Genel Kurulun gerçekleşmemesi halinde Mülga Tip Statü’de fesih için dava açılması izni verilirken Yönetmelik ile bu halde kendiliğinden sona erme sonucu getirilmiştir.
Yönetim Kurulunun görev ve yetkileri genişletilerek Genel Kurulda karara bağlanacak birtakım hususlar Yönetim Kuruluna devredilmiştir. Birliğin temsil yetkisi Yönetim Kurulu Başkanından Yönetim Kuruluna olacak şekilde değiştirilmiştir. Mülga Tip Statü ile Birliğe özgülenen bazı haklar Birlik Yönetim Kurulu görev ve yetkileri kapsamına sınırlandırılmıştır.
Haysiyet Kurulu tarafından hazırlanacak olan disiplin yönergesine ilişkin detaylı düzenlemeler getirilerek somut ve objektif yönergenin hazırlanarak üyelikten çıkartılma durumlarına ilişkin şeffaf bir süreç yürütülmesi için Direktif ile uyumlu hale getirilmiştir.
d. Tüzel Kişiliğin Sona Ermesine İlişkin Düzenlemeler
Birliklerin mahkeme kararıyla feshedilmesine ilişkin hüküm kaldırılarak, birliklerin kendiliğinden feshedilmesine ilişkin düzenlemeler Tüzük ve Mülga Tip Statü’ye nazaran detaylandırılmıştır. Yönetmelik ile Tüzük’teki ilgili maddeler de birleştirilerek ayrıntılı düzenlemeler getirilmiştir.
e. Mali ve Muhtelif Hükümlerde Değişiklikler
Düzenlemelerde, birliklerin kurumsal kapasitelerinin güçlendirilmesi ve birlik işleyişlerinin daha verimli ve kolaylaştırılması amaçlanarak defter ve kayıtları gibi hususlar detaylandırılarak düzenlenmiştir. Mülga Tip Statü’de yer verilen defter ve kayıtlara ilişkin farklı ve detaylı hükümler getirilmiştir.
Yönetmelik ile Tüzük’te de düzenlendiği üzere mesleki birliklerin yanı sıra federasyonların kuruluşu, görev ve yetkileri düzenlenerek, Tüzük’ten düzenlemelerde biraz ayrışarak teknolojik gelişmelere uyum sağlanarak işlem süreçlerinin hızlandırılması hedeflenmiştir.
Yönetmelik ile meslek birlikleri tarafından yetki belgesi çerçevesinde yapılacak sözleşmelere ilişkin Mülga Tip Statü’de belirlenenden farklı bir düzenleme öngörülmüş ve kriterler ve ilkelerde değişiklik gerçekleştirilmiştir, ayrıca Bakanlık tarafından gerçekleştirilecek denetime ilişkin detaylı hükümlere yer verilmiştir.
2. Sürelere İlişkin Düzenlemeler
Yönetmelik ile Tüzük ve Mülga Tip Statü’deki süreler genişletilerek meslek birliklerine getirilen yükümlülükler ve prosedürlere ilişkin süreler esnetilmiş ve bu sayede meslek birliklerine uygulamada serbestlik tanınmıştır.
3. Niceliksel Düzenlemeler
Yönetmelik ile üye sayıları ve toplantı nisaplarına ilişkin de yine güncelleştirme ve pratik uygulama hedefi ile bazı değişiklikler gerçekleştirilmiştir.
III. SONUÇ OLARAK
Meslek birlikleri, özellikle telif hakları hususunda hak sahiplerinin bireysel olarak takip etmekte zorlandıkları hakların korunmasında ve sonucunda telif ücreti elde edebilmesinde önemli bir kuruluş olarak karşımıza çıkmaktadır.
Yapılan değişiklikler ile meslek birliklerine ve telif hakkına ilişkin Direktif’e uyum sağlanması amaçlanmış, aynı zamanda yeni teknolojik gelişmeler doğrultusunda düzenlemeler ile meslek birliklerinin işleyişi hızlandırılmaya çalışılmış, işleyişe ilişkin düzenlemeler yapılırken aynı zamanda meslek birliklerinin üye kabulü, üyelik nitelikleri ve üyelikten çıkartılma gibi hassas konularda şeffaf, objektif ve adil kuralları kendi içerisinde belirlemesine ilişkin de yeni hükümler düzenlenmiştir. Aynı zamanda ilgili Yönetmelik ile merkez müdürlüğünün kaldırıldığı ve meslek birliklerinin şube açılışlarına ilişkin önemli değişikliklerin yapılarak usuli bazı köklü değişikliklerin getirildiği anlaşılmaktadır.
Mevcut meslek birlikleri ve federasyonların, tüzüklerini ve birliğin işleyişine dair diğer düzenlemeleri en geç 1 Ocak 2023 tarihinde kadar yapacakları olağanüstü genel kurul toplantısı ile Yönetmelik hükümlerine uygun hale getirmeleri öngörülmüştür.
Geçtiğimiz yıl, 4 Ocak’ta, Avrupa Birliği Fikri Mülkiyet Ofisi (“EUIPO”) Birinci Temyiz Kurulu’nun 18 Mayıs 2020 tarihinde verdiği kararında, Tecnica Group S.p.a.’ya (“Tecnica”) ait “MOON BOOT” üç boyutlu şekil markasının artık marka işlevini haiz olmadığını değerlendirdiği ve markanın 25. sınıfta yer alan “ayak giysileri” kategorisinde hükümsüzlüğüne hükmettiği kararını incelemiştik[1].
Temyiz Kurulu’nun kararı, Tecnica tarafından Avrupa Birliği Genel Mahkemesi önüne taşındı ve Genel Mahkeme 19 Ocak 2022 tarihli ve T-483/20 sayılı kararı[2] ile Tecnica’nın tüm temyiz itirazlarını reddetti. Neticede Genel Mahkeme’nin, “İtiraz edilen markanın şekli, genellikle yüksek bir şafttan oluşan, hafif sentetik bir malzemeden imal edilen, tabanları ve bağcıkları olan, kayak sonrası botların ortak şeklini haizdir.” değerlendirmesine yer vererek, EUIPO Birinci Temyiz Kurulu’nun kararını aynen korumuştur. Böylece Tecnica’nın “MOON BOOT” şekil markası, ayakkabılar ve ilişkili mallarda hükümsüz kılınmaya bir adım daha yaklaştı.
UYUŞMAZLIĞIN GEÇMİŞİ
Tecnica’ya ait olan ve “kayak sonrası botları” olarak piyasaya sürülen botlar, 2011 yılında 18, 20 ve 25. sınıflardaki mallar için EUIPO nezdinde tescil edilmişti. Zeitneu GmbH şirketi ise 2017 yılında ilgili markanın tescilli olduğu tüm sınıflar bakımından hükümsüzlüğü istemi ile EUIPO’ya başvuruda bulunmuştu.
Başvuru üzerine, ilgili üç boyutlu şekil markasının 25. sınıftaki ürünler bakımından ayırt edici özellik taşımadığı, 2011 yılı itibariyle benzer şekilde sentetik hafif materyallerden üretilen pek çok ürünün piyasaya sürüldüğü ve botun genel şeklinin “kayak sonrası botları” olarak tanımlanan diğer ayakkabılardan pek de bir farkının olmadığı gerekçeleri ile ilgili üç boyutlu şekil markasının hükümsüzlüğüne karar verilmişti.
Karar, Tecnica tarafından Temyiz Kurulu’na taşınmış ve EUIPO Birinci Temyiz Kurulu, başvuruya konu üç boyutlu şekil markası olan “MOON BOOT” ürünlerinin benzerlerinin geçmişten günümüze kadar pek çok tanınmış marka tarafından üretilmiş olmasını, bu bot şeklinin ayırt edici bulunmaması gerekçelerinden biri olarak göstermiştir. Bu sebeple de “moon boot” ürünlerinin, genel nitelikte “L” harfi şeklinde olduğu, ayakkabının diğer özelliklerinin ise herhangi başka bir kayak sonrası botundan ayırt edilmesine yarayacak nitelikte olmadığını değerlendirmiştir.
Ayrıca botların ilk tasarımının üzerinden 40 yıl geçtikten sonra tescil ettirilmiş olması da Temyiz Kurulu tarafından dikkate alınmıştır. , Temyiz Kurulu, bu süreçte pek çok farklı araçlarla çeşitli pazarlama faaliyetlerinin yapıldığı ve bu pazarlama faaliyetlerinin hiç birinin markanın yaratıcısı ile ilişkilendirilemediği hatta markanın sahibinden çok daha ünlü markaların ilgili tasarımın pazarlamasını yaptığı hususları hükümsüzlük isteminin değerlendirilmesinde dikkate almıştır.
Neticede “MOON BOOT” şekil markasının ayakkabı emtiaları için ayırt edici niteliği haiz olmadığı değerlendirilerek kısmen hükümsüzlüğüne karar verilmişti.
GENEL MAHKEME’NİN DEĞERLENDİRMESİ
Yukarıda özetlediğimiz ve bir önceki yazımızın konusu olan Temyiz Kurulu kararı, Tecnica tarafından:
Uyuşmazlığa konu üç boyutlu şekil markasına kullanım yoluyla kazandırılan ayırt ediciliğin ve tanınmışlık statüsünün ilgili kararda irdelenmediği,
Venedik Mahkemeleri tarafından ilgili markanın ayırt edici karakteri ile ilgili yapılan değerlendirmelerin huzurdaki uyuşmazlıkta dikkate alınmadığı,
Temyiz Kurulu’nun kararının gerekçesinin net olmadığı,
Tecnica tarafından sunulan delillerin Temyiz Kurulunca incelenmediği, bu nedenle silahların eşitliği ilkesinin ihlal edildiği,
Nihayetinde uyuşmazlığa konu üç boyutlu markanın ayırt edici karakteri haiz bulunduğu,
gerekçeleri ile Genel Mahkeme önüne getirilmiştir. Genel Mahkeme, Tecnica’nın tüm itirazlarını reddettiği kararında, yaptığı incelemeler neticesinde aşağıdaki değerlendirmelere yer vermiştir.
Kullanım yoluyla ayırt edicilik ve tanınmışlık iddiaları bakımından
İlgili üç boyutlu şekil markasının tanınmış olup olmadığının incelenmesinin, huzurdaki uyuşmazlığın ana konusu olan markanın ayırt edici niteliği haiz bulunup bulunmadığı incelemesine bir etkisi bulunmamaktadır.
Öte yandan, Tecnica, EUIPO nezdindeki hükümsüzlük incelemesi sürecinde markasının kullanım yoluyla ayırt edicilik kazandığı iddiasına dayanmamış ve bu hususu kanıtlayan bir delil de sunmamıştır. Bu nedenlerle, Tecnica’nın uyuşmazlık konusu üç boyutlu markanın tanınmışlığı ve bu markaya kullanım yoluyla ayırt edicilik kazandırıldığı iddiaları reddedilmiştir.
Venedik Mahkemeleri’nce verilen kararların incelenmesi bakımından
Venedik Mahkemeleri kararlarında, itiraz edilen markanın geçerli olup olmadığı incelemesinde bulunulmadığı açıkça belirtilmektedir. Nitekim Venedik Mahkemeleri nezdindeki uyuşmazlık, Tecnica’nın markası ile diğer yanın ayakkabı tasarımı arasındaki karıştırılma ihtimaline ilişkindir. Bu incelemenin ise huzurdaki uyuşmazlıkla bir ilgisi bulunmamaktadır zira karıştırılma ihtimali incelemesi, markanın hükümsüzlüğü incelemesinden son derece farklı şartlarda yapılmaktadır.
Bu doğrultuda, Venedik Mahkemeleri’nce verilen kararlarda, Tecnica’ya ait markanın ayırt edici karakteri haiz bulunduğu ve tanınmış olduğu değerlendirmeleri, huzurdaki uyuşmazlık için kesin nitelikte bulunmadığı gibi uyuşmazlık konusu markanın 200/2009 sayılı Tüzük’ün 7(1)(b) maddesi uyarınca hükümsüz kılınamayacağı sonucunu da doğurmamaktadır. Nitekim, Temyiz Kurulu da yukarıdaki değerlendirmeler ile paralel şekilde Venedik Mahkemeleri’nce verilen kararların huzurdaki uyuşmazlıkta esas alınamayacağını kararında belirtmiştir.
Uyuşmazlık konusu üç boyutlu markanın ayırt ediciliği haiz olup olmaması bakımından
Bir üç boyutlu markanın ayırt edici karakteri haiz olduğu kararına, her olaya özgü niteliklere göre yapılacak inceleme neticesinde, ortalama tüketicinin ilgili şekli haiz ürünlerle sıklıkla karşılaştıklarının, ilgili şekli belirli bir ürünle ilişkilendirdiklerinin ispatı neticesinde varılabilecektir. Bu kapsamda bir üç boyutlu şeklin, marka olarak korunabilmesi için, sektördeki ilgili ürünlerin şeklinden ayırt edicilik kazanacak surette farklılaşması gerekmektedir.
Temyiz Kurulu’nun da haklı şekilde tespit ettiği gibi, uyuşmazlığa konu markada tanımlanan özellikler, ürünün dekoratif ve teknik ayrıntılarını açıklayan ve sadece kayak sonrası botların görünümünün varyantlarını nitelendiren özelliklerdir. Ürünün tabanının kalınlığı ise teknik bir özellik olup yalnızca ürünün kar üzerinde yapışma kapasitesini belirlemektedir.
Benzer şekilde, Temyiz Kurulu, bağcıkların ve botun gövdesi üzerindeki paralel şeritlerin konumunun ve ayrıca botun gövdesinin yüksekliğinin olağandışı olmadığı ve yalnızca ilgili ayakkabı şeklinin farklı bir çeşidini nitelendirdiğini de haklı surette tespit etmiştir.
Bu nedenlerle, Temyiz Kurulu’nun, hem uyuşmazlık konusu markayı oluşturan unsurların tek tek ve hem de bir bütün olarak ilgili ayakkabı şeklini incelemesi neticesinde, bu şeklin ortalama tüketici tarafından yaygın surette kışlık botların ve kayak sonrası botların bir çeşidi olarak algılanacağını tespit etmesi ve bu suretle uyuşmazlık konusu markanın “ayakkabı” emtiaları bakımından ayırt edici olmadığını değerlendirmesi Genel Mahkeme tarafından uygun bulunmuştur.
Son olarak Genel Mahkeme, Tecnica’nın silahların eşitliği ilkesinin ihlal edildiği hususundaki itirazlarını incelemiş ve somut olayda Temyiz Kurulu’nun hem Zeitneu GmbH hem de Tecnica tarafından sunulan delilleri incelemek suretiyle karar verdiğini, hatta Zeitneu GmbH tarafından sunulan bir takım delilleri de uyuşmazlıkla ilişkisi bulunmadığından incelemediğini kararında açıkça belirttiği ifade etmiş ve bu kapsamda da Tecnica’nın itirazlarını reddetmiştir.
Tüm bu değerlendirmeler ışığında Genel Mahkeme, Tecnica’nın üç boyutlu şekil markası için kısmen hükümsüzlük koşullarının oluştuğuna kanaat getirmiş ve Temyiz Kurulu’nun kararını yerinde bulmuştur.
SONUÇ
Neticede, Genel Mahkeme kararının, bir markanın ayırt ediciliği değerlendirilirken hangi faktörlerinin dikkate alınacağı ve bir markanın ayırt edici olduğunun nihai olarak kanıtlanmasında hangi delillerin yeterli olacağı ya da olmayacağı hususunda yol gösterici olduğunu değerlendirmekteyiz.
Yine bu karar, bir ürün şeklinin tanınmış olmasının özellikle üç boyutlu markalar bakımından başlı başına ayırt ediciliği kanıtlamaya yetmediği sonucuna ulaşması ve bir markaya kullanım yoluyla ayırt edicilik kazandırıldığı iddiası ile bir markanın ayırt edicilik vasfını haiz olduğu iddiası arasındaki nüansı da bizlere hatırlatması açısından oldukça önemlidir.
Son olarak, moda tasarımcılarının ürün şekillerini marka olarak koruma konusunda karşılaşabilecekleri zorlukları gösteren Genel Mahkeme kararı, Tecnica’nın “MOON BOOT” şeklini haiz ürünleri için İtalyan Mahkemeleri’nde görülen başkaca davalarda, bu bot şeklinin kendine has özellikleri bulunduğunu ve telif hukuku kapsamında korunması gerektiğini değerlendiren kararlar da olduğu dikkate alındığında[3], özellikle moda sektöründe ürün şekillerin somut olayın özelliğine göre tasarım veya telif hukuku normları ile korunmasının bazı durumlarda daha etkili sonuçlar verebileceğini bizlere hatırlatmaktadır.
Heyecanlı ve sürükleyici kitaplar için İngilizce’de “page turner” derler ya; işte bugün size tanıtmak istediğimiz kitap tam bir page turner, coğrafi işaretler konusunu seviyorsanız tabii.
İngiltere’de Sheffield Üniversitesi’de öğretim görevlisi olarak çalışan ve aynı zamanda Max Planck Enstitüsü’nde Fikri Mülkiyet Hukuku alanındaki araştırmalarını sürdüren Dr. Andrea Zappalaglio şahane bir kitap yazdı.Kitabın adı “The Transformation of EU Geographical Indications Law” yani “Avrupa Birliği Coğrafi İşaretler Hukuku’nun Dönüşümü”.
Mayıs 2021 tarihinde Routlege yayınevi tarafından yayımlanan kitabın konusunda önemli bir referans noktası oluşturacağını söyleyebiliriz diye düşünüyorum.
Yazar eseri kaleme alırken tarihi ve deneysel yaklaşımların bileşiminden oluşan karma bir metot kullanmış. Araştırmanın temel odak noktası Avrupa Birliği sui generis coğrafi işaretler sistemindeki “origin link” yani “kaynak bağı/bağlantısı” kavramı olarak ifade edilebilir. Nitekim kitabın kapaktaki alt başlığı da zaten The Present,Past And Future of The Origin Link yani “ Kaynak Bağı’nın Bugünü, Geçmişi ve Geleceği” . Bu ana odağın ilk aşaması olarak kitap pek tabii ki kaynak bağının ilk formu olan terroir ile başlıyor. Andrea, Fransa’da bu kavramın nasıl ortaya çıktığını ve bunun nasıl Appellation d’Origine Contrôllée sistemine evrildiğini, süreç içinde geçilen aşamaları, sosyal-ekonomik ve hukuki tartışmaları ve neticede INAO’nun kuruluşuna giden yolları son derece akıcı bir biçimde izah ediyor.
Malum, coğrafi işaretlerin kralı Fransa ise kraliçesi İtalya’dır. Kitabın bir bölümü coğrafi işaretler konusunda en etkili bu iki Avrupa ülkesini tarihi yaklaşım perspektifinden karşılaştırmaya ayrılmış.
Kitapta tarihsel yaklaşım kullanılırken yazar aynı zamanda kaynak bağı konusunda kendi ayrımlarını da öneri olarak sunuyor, yani deneysel bir çalışma da yapıyor.
Eser, Avrupa Birliği’nin sui generis coğrafi işaretler rejimini içtihat hukuku, AB politikaları ve hukuki düzenlemeleri, tarih ve kültür, ve uluslararası anlaşmalar çerçevesinde inceliyor. Kendine özgü AB Coğrafi İşaretler sisteminden evvelki hukuki duruma da değinen kitap, AB’nin neden böyle bir Birlik sistemine ihtiyaç duyduğunu içtihatlar ile destekleyerek ifade ediyor. Sistem inşa edilirken AB’nin hem kendi içinde ve hem de dış dünyaya karşı verdiği mücadeleyi okumak son derece ilginç.
Kitabın bir diğer önemli katkısı ise AB coğrafi işaretler rejiminin bugüne değin görece az araştırılmış olan 1992’den sonraki dönemini de odağına almış olması. Andrea bu dönemi dört yıl boyunca değişik perspektiflerden inceleyerek-araştırarak yazmış; bu sebepledir ki kitap coğrafi işaretlerle ilgilenenler için hem değerli bilgiler içeriyor ve hem de AB sui generis coğrafi işaret sisteminin nereye doğru evriliyor olduğu hususunda bir öngörü yapabilme imkanı sağlıyor okura.
Elbette ki bugünlerde coğrafi işaretlerle ilgili bir kitapta tarım ürünleri dışındaki ürünlere koruma verilmesi konusuna değinilmeyeceğini tasavvur etmek mümkün değil. Birlik içinde coğrafi işaretler konusunda gelenekçiler ile genişlemeciler arasında ezelden beri devam eden çekişme, bildiğimiz gibi, bir nihayete doğru ilerliyor bugünlerde. Kitabın yazarı, AB Komisyonu’na bu hususta danışmanlık da yapmış biri olarak, süregelen bu tartışmanın kökenlerini inceliyor, içtihatlar çerçevesinde değerlendiriyor ve meselede Cenevre Metni’nin olası potansiyel etkilerine de bakıyor.
25.09.1966 tarihinde yürürlüğe Lizbon Anlaşması, coğrafi işaretlerin uluslararası tescilini konu alan en eski uluslararası anlaşma. Lizbon Anlaşmasını revize eden Cenevre Metni ise, uzun bir hararetli sürecin ardından 2015 yılı Mayıs ayında Cenevre’de gerçekleşen diplomatik konferansla kabul edilmişti.
Cenevre Metni, 5 inci akit taraf olarak Avrupa Birliği (AB)’nin katılım belgesini sunmasından 3 ay sonra, yani 26.02.2020 tarihinde yürürlüğe girdi. Cenevre Metninin hâlihazırdaki akit tarafları Arnavutluk, Kamboçya, Kuzey Kore, AB, Fransa, Gana, Macaristan, Laos, Umman, Samoa ve İsviçre. Katılım belgesini 06.04.2022 tarihinde WIPO’ya sunan Kabo Verde’de ise 06.06.2022 tarihinde yürürlüğe girecek.
Lizbon Anlaşması için kullanılan Lisbon Express veri tabanı, Cenevre Metni ile getirilen yenilikleri de içerek şekilde güncellendi.
Cenevre Metni kapsamındaki işlem ücretleri, Lizbon Anlaşmasında geçerli ücretlerle aynı olup başvuru ücreti 1.000 CHF. Kamboçya ve Samoa, her bir başvuru için ayrı ayrı olmak üzere bireysel ücret talep ediyor. Ulusal / bölgesel yasal düzenlemelerinde, coğrafi işareti kullanım hakkına sahip kişilerin idari bir sistemde kaydedilmesi zorunluluğu bulunan akit tarafların, bu hizmet karşılığında idari ücret talep etme hakkı mevcut. Samoa, bu kapsamda idari ücret talep ediyor.
Cenevre Metni uyarınca akit tarafların, kendilerine iletilen uluslararası tescilleri inceleyerek karar vermeleri için 1 yıl süreleri var. Ancak katılım sürecinde akit taraflar, katılımlarından önce Cenevre Metni kapsamında korunmaya başlamış uluslararası tesciller için, Madde 29 (4) hükmü uyarınca inceleme süresini 1 yıl daha uzatabilme imkânına sahip. AB, 1 yıllık ek süre avantajını kullanmak istediğini katılım sürecinde beyan etmiş durumda.
Cenevre Metninin Madde 9 hükmü uyarınca akit taraflar; kendilerine iletilen uluslararası tescilleri kendi yasal düzenlemeleri çerçevesinde inceler ancak bu inceleme, Cenevre Metninin temel prensiplerine uygun olmalı. Cenevre Metni hakkında daha detaylı bilgi edinmek isteyen okurlarımız, IPR Gezgini’nde 04.03.2018 tarihinde yayımlanan “Cenevre Metni Tahta Çıkacak Mı? Coğrafi İşaretlerin Uluslararası Tescilinde Yeni Dönem” başlıklı yazımıza bakabilirler.
AB, 23.10.2019 tarihli ve 2019/1753 sayılı AB Parlamento ve Konsey Tüzüğü ile, Lizbon Anlaşmasının Cenevre Metnine katılım ve uygulama prosedürünü kapsamlı biçimde belirledi. Detaylarına girmeden, bu Tüzüğün bazı önemli düzenlemelerinin aşağıdaki hususları içerdiğini belirtelim.
Cenevre Metni kapsamında yürütülen işlemlerde yetkili merci AB Komisyonu.
WIPO’ya yapılacak başvuruları, AB üyesi ülkelerin AB Komisyonuna yapacakları talepler belirliyor. Bu taleplerin oluşturulmasında ve değerlendirilmesinde; uluslararası başvurusu yapılacak coğrafi işaretlerin ekonomik açıdan önemi; üretim ve ihracat değerleri; diğer uluslararası anlaşmalar kapsamındaki korunmaları; üçüncü ülkelerdeki mevcut ve potansiyel haksız kullanımlara maruz kalma durumları başta olmak üzere birçok unsurun dikkate alınması gerektiğinin belirtilmesi dikkat çekici.
Lizbon Anlaşmasına hâlihazırda taraf olan AB üyesi ülkeler, AB’nin menfaatlerine ve münhasır yetkilerine sadık kalmak şartıyla Anlaşma kapsamındaki yükümlülüklerini devam ettirebilir. Ancak sırasıyla tarım ve gıda ürünlerinin, aromatize şarap ürünlerinin ve distile alkollü içeceklerin coğrafi işaret olarak korunmasını konu alan 1151/2012, 251/2014 ve 2019/787 sayılı Tüzükler ile tarım ürünleri için ortak pazar düzenlemelerini içeren 1308/2013 sayılı Tüzük kapsamında bulunan ürünler için Lizbon Anlaşması uyarınca yeni “menşe adı (appellation of origin)” başvurusu yapamazlar. Burada sadece “menşe adı”ndan bahsedilmesi, Lizbon Anlaşmasının sadece menşe adlarına koruma sağlamasından ileri gelir.
Uluslararası başvuru için ödenecek tüm ücretler, söz konusu başvurunun menşe ülkesinin yetkili makamları, coğrafi işaretten faydalananlar ve kullanım hakkına sahip olanlar tarafından karşılanacak. Üye ülkeler, bu ücretlerin tamamını veya bir kısmını coğrafi işaretten faydalananlar ve kullanım hakkına sahip olanlardan tahsil edebilir.
AB Komisyonu; WIPO tarafından kendisine iletilen ve AB üyesi olmayan bir akit tarafın menşe ülke olduğu başvuruları, AB Resmî Gazetesinin C serisinde ilan edecek. Başvuruların, AB nezdinde korumaya konu olabilecek ürünlerle ilgili olması gerektiği de ayrıca ifade edilmekte.
Yayımlanan başvurulara karşı itiraz süresi 4 ay.
2019/1753 sayılı Tüzükte atfı bulunan 2019/1754 sayılı Tüzükte yer verilen bazı önemli hususlar aşağıdaki gibi.
Bulgaristan 1975, Çek Cumhuriyeti 1993, Fransa 1966, İtalya 1968, Macaristan 1967, Portekiz 1966 ve Slovakya 1993 yıllarından itibaren Lizbon Anlaşmasına üye. AB üye değil çünkü Lizbon Anlaşması, sadece ülkelere katılım imkânı veriyor.
Cenevre Metni, sınai mülkiyet haklarının ticari yönlerine temas ettiğinden AB’nin ortak ticaret politikaları kapsamında ve bu sebeple AB’nin İşleyişi Hakkındaki Anlaşma – TFEU (Treaty on the Functioning of the European Union) uyarınca ele alınıyor. Belirli tarım ürünlerine yönelik adların coğrafi işaret olarak tescili konusunda AB’nin tek tip (uniform) yasal düzenlemeleri olması nedeniyle, TFEU’nun Madde 3 hükmü uyarınca AB üyesi ülkeler, kendilerine ve üçüncü ülkelere ait coğrafi işaretlerin korunması konusunda ulusal koruma sistemleri oluşturamazlar. Ayrıca TFEU’nun Madde 3 (1) ve 207 (1) hükümleri uyarınca da, AB’nin münhasır yetki alanına giren Cenevre Metni gibi uluslararası anlaşmaları tek başlarına müzakere edemezler. Bu konudaki hükümlerin, 25.10.2017 tarihli ve C-389/15 sayılı Adalet Divanı kararı ile teyit edildiği ifade ediliyor.
Tüzüğün Madde 3 hükmü ile AB üyesi ülkelere; AB’nin katılımını takiben ve istedikleri takdirde, AB’nin çıkarlarına ve münhasır yetkisine bağlı kalacak şekilde Cenevre Metnine katılma yetkisi verilmiş durumda.
2021 yılı Kasım-Aralık aylarında AB üyesi ülkelerden AB Komisyonuna yapılan talepler ile belirlenen 18 adet coğrafi işaretin WIPO’ya iletileceği, 04.04.2022 tarihli AB Resmi Gazetesinde yayımlanan 2022/532 sayılı Komisyon Uygulama Kararıyla açıklandı. AB nezdinde hâlihazırda korunmakta olan menşe adı (protected designation of origin – PDO) ve mahreç işareti (protected geographical indication – PGI) şeklindeki coğrafi işaretlere ilişkin listeye aşağıda yer verilmekte olup başvurularının, Cenevre Metni ile öngörülen içerikte hazırlanarak önümüzdeki günlerde WIPO’ya bildirilmesi bekleniyor.
Dünyaca ünlü İngiliz şair ve oyun yazarı William Shakespeare’in “Hamlet” isimli oyununda, Prens Hamlet “To be, or not to be, that is the question” dizesiyle açılış yapar. Hamlet bu cümlesiyle yaşam ve ölüm hakkında düşünür, acı ve dert dolu olan insan yaşamı karşısında ölümün özellikle intiharın ne derece tercih edilebileceğini tartışır. İngiliz edebiyatının en çok alıntılanan bu dizesine biz de atıf yaparak marka hukukunda ciddi kullanımın (genuine use) ispat yükünü “To use or not to use, that is the question!” sözleriyle başlayarak inceliyoruz.
Bir şeyin varlığını mı, yoksa yokluğunu mu ispatlamak daha kolaydır? Markanın ciddi biçimde kullanımını ispatlamak, marka sahibinin markayı özellikle düzensiz kullanımının söz konusu olduğu olaylarda oldukça zordur. Buna karşın markanın ciddi anlamda kullanılmadığını, yani zaten yok olan bir hususu ispatlamak daha zor olsa gerek. İşte tam da bu noktada AB Adalet Divanı, 10 Mart 2022 tarihli C-183/21 sayılı yorum kararıyla[1] ulusal usul hukuku hükümleri karşısında markanın ciddi kullanımına[2] ilişkin ispat külfetinin hangi tarafın üzerinde olduğunu değerlendirir.
Uyuşmazlığın arka planı:
Alman şirketi olan Globus, “MAXUS” kelime markası ile yine aynı kelimeden oluşan figüratif marka olmak üzere iki adet markanın sahibidir. Söz konusu markalar 1996 yılında Nice Sınıflandırmasının 1 ila 9. ve 11 ila 34. sınıflarındaki mallarda Alman Patent ve Marka Ofisi (Deutsches Patent- und Markenamt) nezdinde tescil edilmiştir.
Yine Alman şirketi olan Maxxus, 28 Kasım 2019’da Globus’a ait söz konusu markaların kullanılmama sebebiyle iptalini Saarbrücken Bölge Mahkemesi (gönderen mahkeme) nezdinde talep eder. Diğer bir deyişle Maxxus, Globus tarafından son beş yılda bu markaların kullanılmadığını ileri sürer. Maxxus, Globus’un internet sitesi dahil olmak üzere online soruşturmalar yürüttüğünü ve kullanımı işaret eden hiçbir veriye ulaşılmadığını belirtir. Globus’a ait sitenin iç arama motorunda “Maxus” ifadesi arandığında, sadece iki adet sonucun görüntülendiğini; bu sonuçların ise Globus’a bağlı bir şirket tarafından işletilen, Almanya’daki bir içecek mağazasına ilişkin olduğunu söyler. Ayrıca internet üzerinden yapılan araştırmada, bu şirketin sattığı içeceklerin Maxus markasını değil, üçüncü kişi üreticilere ait markaları taşıdıkları görülür. Bu sonuç, Maxxus’un talimat verdiği bir dedektiflik ajansının söz konusu mağazalarda gerçekleştirdiği soruşturmalarla ayrıca doğrulanır.
Globus, bu iddialara itiraz eder ve söz konusu iki markayı, bunlar üzerindeki haklarını koruyacak şekilde kullandığını iddia eder.
Gönderen mahkemenin değerlendirmesi ve soruları:
Gönderen mahkeme önce, olguları ortaya koyma külfeti (Darlegungslast) ile ispat külfeti (Beweislast) arasında bir ayrım yapılmasını gerektiren Alman Federal Yüksek Mahkemesi (Bundesgerichtshof) içtihadına dikkat çeker. Olguları ortaya koyma külfeti, başvuru sahibinin (Maxxus), markanın kullanılmadığını gösteren hususları kanıtlarla temellendirerek ortaya koymakla yükümlü olduğunu ifade eder. Buna göre başvuru sahibi, kendi kaynaklarını kullanarak, marka sahibinin ilgili markayı üzerindeki haklarını devam ettirecek şekilde kullanıp kullanmadığını araştırmak zorundadır. Başvuru sahibinin, marka hakkı sahibinin iş süreçleri hakkında bilgi sahibi olması genellikle mümkün olmadığından, marka sahibi de olguların ortaya konulmasını üstlenebilir, ancak bu husus ikincil niteliktedir. Nihai olarak bu içtihada göre; kullanılmamayı ispat yükü, esas olarak başvuranın (davacının) üzerindedir.
Alman usul hukukuna göre, olguları ortaya koyma külfeti, başvurunun olabildiğince somut olmasını gerektirir ve bu yükümlülük yerine getirilmediğinde başvuran davayı kaybetme riski altındadır. Olguları ortaya koyma hususunda davalıya ise ikincil derecede bir sorumluluk yükler.
Gönderen mahkeme, bu belirlemeleri yaptıktan sonra Alman usul hukukunun AB hukuku ile nasıl uzlaşacağı hususunda kararsız kalır ve davayı bekletici sorun yaparak Divanın görüşünü almak üzere aşağıdaki soruları yöneltir:
AB hukukunun özellikle 2015/2436 sayılı Direktifin m. 16, 17 ve 19 hükümlerinin uygulanması, ulusal usul hukukunun aşağıdaki kurallarını bertaraf eder mi?
Ulusal usul hukuku, tescilli bir markanın kullanmama nedeniyle iptaline ilişkin medeni yargılamada başvurana ispat külfetinden ayrı olarak olguları ortaya koyma külfeti de yükler.
Olguları ortaya koyma yükümlülüğü kapsamında (i) bu tür yargılamalarda başvuran, mümkün olduğu ölçüde davalının markayı kullanmadığına ilişkin kanıtlar sunar ve (ii) başvuran bunun için, dava konusu markanın doğasına özgü ve iptal talebine uygun olarak pazarda kendi soruşturmasını yürütür.
Yorum Kararı:
AB Adalet Divanı öncelikle, AB Marka Direktifinin ciddi kullanım kavramına ilişkin 16. maddesi ile tecavüz davalarında kullanmama def’ine ilişkin 17. maddesinin gönderen mahkemenin sorusuyla ilgili olmadığını saptar. Asıl sorunun, kullanmama nedeniyle markanın iptali için başvuranın, bir tür pazar araştırması da dahil olmak üzere kanıtlarla temellendirilmiş bir başvuru yapmak zorunda olup olmadığı noktasında toplandığını ifade eder.
Divan daha sonra, Marka Direktifi m. 19/1 hükmü uyarınca, markanın ciddi biçimde kullanımına ilişkin ispat yükü meselesinin, kullanmama nedeniyle markanın iptaline ilişkin yargılamada üye devletlerin yetki alanlarına giren bir usul hükmü tesis edilmediğinin altını çizer.
Eğer sorun üye devletlerin ulusal hukuku meselesi olsaydı, marka sahipleri için sonuç, korumanın ilgili hukuk sistemine göre değişecek ve böylece Marka Direktifinin 10 numaralı resitalinde belirtilen “bütün üye devletler hukuk sistemlerinde aynı koruma” amacına ulaşılamayacaktı.
Buna ilaveten markanın ciddi kullanımının marka sahibi tarafından ispatlanması hususu, özellikle pratikliğin ve usuli etkinliğin bir gerekliliğidir. Nitekim, uyuşmazlık konusu markanın ciddi kullanıma konu edildiği iddiasını en iyi ispatlayabilecek konumda olan marka sahibidir. Dolayısıyla Marka Direktifi m. 19/1 hükmü, markanın ciddi biçimde kullanıldığına ilişkin ispat yükünün o markanın sahibi üzerinde olduğu şeklinde yorumlanmalıdır. Öte yandan başvuranın ispat yükünü taşımaması, onu iddiasına dayanak teşkil eden olguları tam olarak açıklama yükümlülüğünden kurtardığı anlamına gelmeyeceği de hemen eklenir.
Direktif m. 19/1 hükmün kapsamında yapılan başvuru, marka sahibi tarafından markanın ciddi biçimde kullanılmadığı iddiasına dayanmaktadır ve bu iddia doğası gereği çok ayrıntılı bir açıklamanın sunulmasına elverişli değildir.
Divan, Direktif hükümlerine ilişkin bu saptamaları yaptıktan sonra gönderen mahkemenin dile getirdiği ulusal usul hukukunu değerlendirir. İlk olarak, yukarıda arz ettiğimiz ulusal usul hukuku düzenlemesinin, olguları ortaya koyma külfetinin çok ötesinde olduğunu belirtir. Daha sonra 22 Ekim 2020 tarihli Ferrari kararına (C–720/18 ve C–721/18)[3] atıf yaparak, markanın ciddi biçimde kullanımını ispat yükünün münhasıran marka sahibine ait olduğunu, fakat markanın kullanılmadığına ilişkin ispat yükünün en azından kısmen de olsa başvuru sahibinin üzerinde olduğunu söyler. Üstelik gönderen mahkeme tarafından vurgulanan kullanmama nedeniyle iptal başvurusunun kötüye kullanılması ve sayısının artması riski, farklı bir yoruma varmayı gerektirmez ve ulusal hukuklar tarafından bu kötüye kullanmalar çeşitli şekillerde yaptırıma bağlanabilir.
Yine gönderen mahkeme tarafından dikkat çekilen diğer bir risk, kullanmama nedeniyle açılan markanın iptali davasının, sadece o marka sahibinin ticari sırlarının ifşasını sağlamak amacıyla açılmasına ilişkindir. Bu tereddüde ilişkin olarak Divan, Direktif m. 19/1 hükmü anlamında markanın ciddi biçimde kullanımının, markanın teşebbüs tarafından dahili kullanımını değil de, o marka ile korunan mal ve hizmetlerin pazardaki kullanımını teşkil ettiğini belirtir. Dolayısıyla, bir markanın ciddi kullanımını ispat, o markanın piyasadaki kullanımıyla ilgili olmasını gerektirir ve marka sahibinin ticari gizliliği kapsamında değerlendirilemez.
Divan, tüm bu değerlendirmelerin neticesinde, gönderen mahkemenin yönelttiği soruya olumlu cevap verir ve yorum kararında, bir markanın kullanmama nedeniyle iptali yargılamasında, 2015/2436 sayılı Direktifin 19. maddesinin, üye devletin ispat yüküne ilişkin -yukarıda belirtilen- usul hukuku kurallarını dışladığına hükmeder.
Değerlendirme:
AB Adalet Divanının kullanmama nedeniyle markanın iptali taleplerinde ispat yüküne ilişkin vermiş olduğu yorum kararı son derece yerindedir. Gerçekten de markanın kullanılmadığının, yani olumsuz bir hususun (menfi vakıanın) ispatlanması işin doğası gereği mümkün değildir ve dolayısıyla markanın pazarda kullanıldığını en iyi şekilde ispatlayacak konumda olan muhakkak ki marka sahibidir. Bir an için markanın ciddi biçimde kullanılmadığına ilişkin ispat yükünün davacıda olduğu kabul edilirse ve davacı bu durumu ispatlayamazsa, bu ihtimalde zaten mevcut olmayan delilin eksikliğinden başvurunun reddedilmesi gibi paradoksal bir sonuç doğacaktır. Öte yandan Divan tarafından, başvuranın da ispat yükünden tamamen kurtulmadığı, iddiasına dayanak teşkil edecek olguları mümkün olduğunca somutlaştırması gerektiğinin de altı çizilerek menfaat dengesinin gözetildiği görülmektedir. Son olarak kullanmama nedeniyle markanın iptali taleplerinin, marka sahibinin ticari sırlarının ifşası riski taşımadığı, yani ticari gizlilikle ilgili olmadığı teyit edilmiştir.
[2] Markanın ciddi kullanımından (genuine use) ne anlaşılması gerektiği ne AB Marka Direktifi ne de AB Marka Tüzüğü kapsamında tanımlanmıştır. Buna karşın ABAD tarafından, 11 Mart 2003 tarihli Minimax kararında (C-40/01) ciddi kullanımın kapsamını belirleyen temel ilkeler benimsenmiştir. https://curia.europa.eu/juris/document/document.jsf?docid=48120&doclang=en
Marka Olarak Sınırsız Süreli Koruma v. Diğer Fikri Hak Koruma Biçimlerindeki Sınırlı Süreli Koruma
Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü (“WIPO”) tarafından 2021 yılının sonunda yayınlanan rapora göre; 2020 yılında dünya çapında gerçekleştirilen marka başvurularının sayısı bir yıl içerisinde yaklaşık %13,7 oranında artış gösterirken, bu oran endüstriyel tasarımlar için %2 ve patentler için %1,6 olarak kendini gösteriyor. Oranların sayısal izdüşümlerine baktığımızda ise milyonlardan bahsedildiğini görüyoruz. Üstelik bu dönemin COVID-19 etkilerinin ve önlemlerinin en yoğun olduğu zaman dilimine tekabül ettiğini düşündüğümüzde, bu büyüme çok daha dikkat çekici bir noktaya geliyor.
Başvuru sahipleri ise yeni girişimcilerden dünya çapında faaliyet gösteren firmalara kadar hemen her kesimi kapsıyor. Dünya çapında faaliyet gösteren büyük ölçekli firmaların -sadece başvuru anlamında değil, aynı zamanda koruma anlamında da- fikri mülkiyet haklarına en çok yatırım yapan firmaların başında gelmesi şaşırtıcı değil. Zira tüketici nezdindeki marka algısının, ilgisinin ve öneminin her geçen gün arttığı bu dönemde yüksek ticari başarının sağlıklı bir marka/ fikri mülkiyet hakkı koruması ile desteklenmesi artık temel bir gerekliliğe dönüşmüş durumda.
“Marka” kavramının gelişimine baktığımızda da daha önce kelime markası ile başlayan “marka” olma yolculuğunun marka sahiplerinin ihtiyaçlarına göre zamanla şekil markalarına, daha da ilerleyen dönemde hareket, ses, multimedya gibi çağın ihtiyaçlarını daha da yansıtan marka türlerine dönüştüğünü görüyoruz. Öyle ki ilk bakışta aslında tasarım kapsamında korunması daha muhtemel görünen mağaza tasarımları, oyun aksesuarları, ayakkabı şekilleri ya da eskiden sadece telifle korunması tercih edilen reklam şarkıları ve açılış melodileri için dahi “marka” olmanın yolları aranıyor ve markanın büyüyen tanımı dahilinde, aslında bunun için bir engel de bulunmuyor.
Fikri haklarını korumaya azami derecede özen gösteren, bu konuda son derece yaratıcı ve bir o kadar agresif bir yol izleyebilen büyük ölçekli firmaların fikri yatırımlarını incelediğimizde, özellikle son on yıldır marka korumasına verilen önemin arttığını ve marka kavramının kapsamının genişletildiğini görüyoruz. Örneğin, Apple tarafından 2010 yılında Birleşik Devletler Patent Marka Ofisi (“USPTO”) nezdinde Apple ürün satış mağazalarının tasarımı için gerçekleştirilen marka başvurusu ile, bir mağaza tasarımının – tasarımdan ziyade- marka olarak korunma ihtimali geniş bir yankı uyandırmıştı. Bu yankı, Apple’ın yaygın bilinirliğinin yanında, teknoloji devinin USPTO tarafından “ayırt edici” bulunmama sebebiyle reddedilen marka başvurusundan vazgeçmemesine ve 2013 yılında amacına ulaşarak tescil edilebilirlik kararı almış olmasına dayanıyor.
Avrupa Birliği Adalet Divanı tarafından 2018 yılında C-163/16 sayılı dosya ile geçerliliği kabul edilen Christian Louboutin ayakkabıların kırmızı tabanına ilişkin marka ya da daha yakın zamanda, 2021 yılında, Avrupa Birliği Adalet Divanı Genel Mahkemesi tarafından T‑488/20 sayılı dosyada verilen karar ile marka niteliği kabul edilen Guerlain rujları için yapılan üç boyutlu marka başvurusu geleneksel olmayan markalara ve bu konuda özellikle büyük ölçekteki firmaların atılımlarına güzel birer örnek teşkil ediyor.
Geleneksel olmayan marka başvurularının ve bu konudaki mahkeme kararlarının artmasıyla, marka ofislerinin baştaki ihtiyatlı değerlendirmelerinin yerini de daha yenilikçi yaklaşımların almaya başladığını görüyoruz. Örneğin Türkiye’de de kullanılan Netflix’in açılış görüntüsü ve sesi doğrudan Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından 2020 160674 tescil numarası ile multimedya markası olarak tescil edildi.
Peki tasarım, telif ya da diğer fikri haklar ile korunması da mümkün olan, üstelik bir kısmı için yapılan marka başvuruları en başta tescil edilebilir bulunmamış olan bu işaretler neden marka korumasının kapsamına dahil edilmek isteniyor? Hukukun nefes alarak her gün daha da büyüdüğünün güzel bir yansıması olan marka kavram ve kapsamındaki bu genişleme, bir sarmaşık gibi diğer kavramları içine alarak görünmez mi yapıyor? Patentlerin niteliği daha farklı olduğundan, bu konuyu tasarımlar temelinde değerlendirmek gerekirse; örneğin yukarıda anılan WIPO raporuna göre marka başvurularında %13,7 oranında gördüğümüz artışın tasarımlarda %2 ile sınırlı kaldığını görüyoruz.
Bunun pek çok diğer nedeninin yanında en temel sebeplerinden biri pek tabii ki marka korumasının kapsamının çok daha geniş olması ve genişlemeye de devam etmesi. Nitekim daha önce sadece kelime ve şekil markalarına sağlanan koruma, bugün geleneksel olmayan markalar için de sağlanabiliyor. Diğer yandan, markalara 10 yıllık dönemlerle ve nihai bir süre sınırı olmaksızın sağlanan teorik olarak sınırsız koruma, tasarımlara 5 yıllık dönemler halinde sağlanıp 25 yıla kadar uzatılabiliyorken, telif haklarında bu koruma -başka değişkenlere bağlı olarak- 70 yıl olarak formüle edilebiliyor. Daha net ifadeyle, tüm şartların sağlandığı durumda bir markanın belki de sonsuza kadar korunması mümkünken, böyle bir sonsuzluk diğer fikri haklar için söz konusu değil. Küçük ölçekteki firmaların anlamlı bir kısmının -özellikle de COVID-19 etkisiyle- ulaşamadığı bir ömür süresine denk gelen 25 yıl; tek bir ürüne ilişkin projesini dahi 3-4 yıllık süreler için planlayabilen, büyük projelerini bilinçli olarak uzun yıllara yayan büyük ölçekteki firmalar için sadece ısınma dönemini ifade edebiliyor. Bu durumda da geleneksel olmayan markalara yönelim artıyor, daha uzun vadeli koruma tercih ediliyor ve bu yaklaşımın bir sonucu olarak “marka” kavramı ve kapsamı her geçen gün genişliyor.
Kanaatimce yaşanan gelişmeler bu aşamada tasarım ya da telif korumasını işlevsiz hale getirebilecek nitelikte değil, nitekim sadece bu fikri haklar kapsamında korunması sağlanabilecek ve bu şekilde işlevsel olabilecek işaretler ve yaratımlar hala mevcut. Örneğin, bugün telif ile aktif olarak korunan uzun bir şarkının hem kendi doğası gereği hem de temel marka kuralları sebebiyle marka olarak tescil edilmesi mümkün değil. Nitekim telif korumasını ciddiye alan büyük müzik iletim firmalarının, kimsenin telif hakkını ihlal etmemek adına her yıl telif kontrolü/ temizliği yaptığı bilinen bir gerçek. Bir başka örnek ise; marka görselinin uygun bulunmadığı ve ürünün işlevselliğinden ayrılamadığı değerlendirilerek reddedilen üç boyutlu marka başvurularının, kimi revizyonlar sonucunda tasarım olarak tescil edilebilmesi. Üstelik devlet teşvikleri sayesinde tasarım başvurularına anlamlı bir yönelim de gerçekleşiyor.
Ticari hayatın ve firmaların ihtiyaçları, bugün geleneksel olmayan marka alanını hareketlendirse de, diğer fikri hakların önem ve kullanım şeklinin de zamanla genişleyeceğine inanıyor ve heyecanla bunun sektördeki yansımasını da bekliyorum.
UYARI: Bu yazıdaki değerlendirmeler yazarın kişisel görüşlerini yansıtır ve hiçbir şekilde TÜRKPATENT’in resmi görüşünü ya da uzmanlarının başvurularla ilgili değerlendirmelerini temsil etmez. Yazı yalnızca bilgi amaçlı olup yasal tavsiye niteliği taşımaz. Bu yazının içeriğinin bir sonucu olarak herhangi bir işlem yapmadan veya herhangi bir işlemden kaçınmadan önce profesyonel hukuki tavsiye alınmalıdır.Yazarın verilen bir örnek üzerindeki değerlendirmesi yalnızca o örneğin spesifik koşullarına bağlıdır. Bir başka durum için yazarın alacağı kararlarda bağlayıcılığı yoktur.
Yazının bu ikinci bölümünde bir patent başvurusunun tarifname takımıyla ilgili hangi tür hataların düzeltilebileceği (ya da düzeltilemeyeceği) ve ne gibi değişiklikler yapılabileceği TÜRKPATENT’ten verilen örnekler üzerinden gösterilmeye çalışılacaktır. EPO’dan örneklerin verildiği birinci bölüme buradan ulaşabilirsiniz. Patent başvurusunda tarifname takımı dışında yapılan hata düzeltme, eksik evrak tamamlama ve telafi işlemleri ile ilgili bkz: https://iprgezgini.org/2022/02/08/patent-basvurusunda-hata-duzeltme-eksik-evrak-tamamlama-ve-telafi-islemleri/
2. TÜRKPATENT Örnekleri
Örnek 2.1
2019/18994 nolu PCT ulusal aşamadan ülkemize giren başvurunun tercümesinde sehven yazım hatası yapılmıştır. Tarifnamede geçen rüçhan numarası “201711386165.7” yerine “01711386165.7” olarak yazılmıştır. Böyle bir durumda eğer orijinal yabancı dildeki evraktan hata anlaşılabiliyorsa düzeltme kabul edilebilir. Bu tür bir hata genellikle orijinal başvuruyla karşılaştırma imkânı olmayan durumlarda da kolaylıkla teyit edilebilecek türdendir. Zira bir dosya numarasının yılı temsil etmesi açısından “017” değil de “2017” ile başlaması daha olasıdır. Kaldı ki dosya numarası araştırıldığında “017” ile başlayan dosya bulunamıyorsa ya da böyle bir dosya varsa bile tamamen farklı alanda başka bir dosya çıkıyorsa ve “2017” ile başlayan dosyanın içeriği belirtilen açıklamalarla uyumluysa düzeltme yapılabilir. Ancak çeviride yapılan hata buluşun içeriğine (esasına) yönelik olursa değerlendirme daha sıkı kriterlerle yapılır.
Yanlışlıkla tekrar yazılmış aynı ifadeler hata düzeltme talebiyle çıkarılabilir. Kapsam aşımına yol açacak yeni bir anlam kazandırmayan ya da muğlaklığa neden olmayacak gramer hataları da düzeltilebilir. Örneğin “…bekleme konumuna geçmesinin, cihaz içindeki güç ünitesi…” ifadesi yerine “…bekleme konumuna geçmesini sağlayan cihaz içindeki güç ünitesi…” olarak değiştirilmesi söz konusu güç ünitesinin bekleme konumuna geçirme özelliği başvurunun orijinal halinden çıkarılıyorsa kabul edilecektir.
Türkçe tarifname verilirken sınırlı sayıda bazı ifadelerin yanlışlıkla çevrilmemiş olması söz konusu olabilir. Böyle bir durumda hata düzeltme talebi yapılabilir. Ancak bu hata sunulan evrakın küçük bir kısmını kapsamalıdır.
Örnek 2.2
Akrep sokmasına karşı panzehir etkili tek içimlik oral aşı ile ilgili 2018/18645 nolu başvuruda başvuru sahibi tarifname ve istemlere rezene ekstraktı unsurunu eklemek istemiştir. Ancak orijinal tarifname takımında rezene ekstraktı veya onunla eş anlamlı herhangi bir ifade/yapılanma bulunmadığı için kapsam aşımına neden olacak bu değişiklik kabul edilmemiştir.
Bu örneği biraz değiştirelim. Orijinal tarifnamede aşının birinci yapılanmasının fındık içi tozu, tarçın ekstraktı ve zencefil ekstraktından oluştuğu, ikinci yapılanmasının zencefil ekstraktı, kakao yağı ve rezene ekstraktından oluştuğundan bahsedilsin. Böyle bir durumda başvuru sahibi birinci yapılanmaya rezene ekstratını eklemek isterse fındık içi tozu, tarçın ekstraktı ve zencefil ekstraktı ve rezene ekstratından oluşan bu yeni yapılanma orijinal tarifnamede bulunmadığı için kabul edilmeyecektir. Görüldüğü üzere rezene ekstraktının orijinal tarifnamede bulunuyor olması, onun bir başka yapılanmaya eklenebileceği anlamına gelmemektedir. Ayrıca bkz. “Patent İstemlerinin Değerlendirilmesi – Bölüm I” – Örnek 2: https://iprgezgini.org/2021/04/19/patent-istemlerinin-degerlendirilmesi-bolum-i/
Örnek 2.3
2017/18499 nolu başvuruda başvuru sahibi tarifname takımında “indüksiyon bobini” olarak geçen ibarenin, “ısıtma bobini” olarak değiştirilmesini talep etmiştir. Kurum değişiklik yapılmış sayfaların sunulmadığı gerekçesiyle talebi usulen reddetmiş, ancak esasa yönelik bir yorumda bulunmamıştır. Buluş alüminyum ekstrüzyon presleri için kalıp ısıtma ve kalıp yükleme işlemlerinin yapılmasını sağlayan bir düzenek ile ilgilidir. Buluş, prese yüklenmeden önce ısı kaybını önlemek için aralıklarla çalıştırılan indüksiyon bobini (18) içermektedir. Ancak tarifname takımının hiçbir yerinde “ısıtma bobini” ifadesi kullanılmamıştır. Kalıpların bir indüksiyon bobini (18) yardımıyla ısıtılması veya sıcak tutulmasının sağlandığından bahsedilmektedir. (bkz. Tarifname sayfa 4, satır 24-29) Buna göre indüksiyon bobininin ısıtma amacıyla kullanıldığı bellidir. Ancak değişikliğin kabul edilebilmesi için teknikte uzman kişiye “indüksiyon bobini” ve “ısıtma bobini” terimleri aynı şeyi ifade etmelidir. Her ne kadar piyasada “indüksiyon bobini” yerine “ısıtma bobini” kullanılan örnekler bulunsa da ısıtma bobininin (heating coil) rezistansları da kapsayacak şekilde geniş değerlendirilmesi mümkündür. Bu nedenle kapsam aşımına sebebiyet verebilecek söz konusu değişiklik kabul edilebilir değildir.
Örnek 2.4
2018/01305 nolu faydalı model başvurusunda araştırma öncesi yapılan değişiklikler kapsam aşımına yol açtığı gerekçesiyle kabul edilmemiştir. Araştırma raporu ve itirazların değerlendirilmesinin ardından başvuru reddedilmiştir. Başvuru sahibi 6769 SMK m.100 kapsamında YİDD’ye itirazda bulunmuştur. Söz konusu değişiklik tarifnamenin ilk sayfasına eklenen “Reçine tipi yapıştırıcılar ve bu yapıştırıcıların çözülmesini sağlayan reçine çözücü sıvılar teknikte bilinmektedir.” cümlesidir. Ancak bu cümle Kurul tarafından buluşa ek bir unsur getirmeyen, yalnızca tekniğin bilinen durumuna katkı sunmak amacıyla eklenmiş bir ifade olarak değerlendirilmiştir. YİDD Kurulu başvuru sahibinin yaptığı bu değişikliğin kapsam aşımına yol açmadığını bildirmiştir.
Örnek 2.5
2018/11476 nolu başvuruda ise “240 mg/200 ml” olan şakayık bitki ekstraktı miktarı “480 mg/200 ml” olarak değiştirilmek istenmiş ve içeriğe Gliserol E 422 (kıvam arttırıcı) eklenmiştir. Ancak söz konusu unsurlar orijinal başvuruda bulunmadığı için kapsam aşımına yol açacağından kabul edilmemiş, araştırma raporu orijinal başvuruya göre düzenlenmiştir. Burada bir husustan bahsetmeden geçmeyelim. Başvurunun orijinal özetinde Gliserol E 422 (kıvam arttırıcı)’nın yardımcı madde olarak kullanıldığı görülmektedir. Ancak özet kısmı yalnızca teknik bilgi verme amacını taşır ve koruma kapsamını etkilemez.[1] Bu nedenle özet kısmından alınan bir bilginin tarifnameye aktarılması mümkün değildir. Ancak örneğin istemlerden ya da resimlerden tarifnameye bilgi aktarılması mümkündür.[2] (Yine de farklı yapılanmalarda bulunan unsurların bir araya getirilmesinin kapsam aşımına yol açabileceği unutulmamalıdır. Bkz. Örnek 2.2 ikinci paragraf)
Örnek 2.6
2017/12101 nolu başvuruda başvuru sahibinin tarifnamede değişiklik talebinde bulunduğu görülmektedir. Yapılan değişikliğin bazı eksik referans numaralarının tamamlanması ve bazı yerlerde yapılan tanımlamaların netleştirilmesi olduğu görülmektedir. Örneğin:
“Pim, bu deliklerden merkeze yakın olana girmektedir. Dış kısımda yer alan deliğe ise pozisyonlama piminin (6) uç kısmı girmektedir.”
ifadesi
“Pozisyon pimi (6), bahsedilen dayama parçasında bulunan deliklerden merkeze yakın olana girmektedir. Dış kısımda yer alan deliğe ise pozisyonlama piminin (6) uç kısmı girmektedir.”
olarak değiştirilmiştir. Başvurunun orijinal şekil 1’i de söz konusu değişikliği desteklemektedir. Orijinal ifadedeki “pim” başvuruda (1) referansla gösterilen bir başka parçayı ifade ettiği için söz konusu değişikliğin yapılması buluşun anlaşılırlığı açısından önem arz etmektedir. Yine “bu deliklerden” ifadesinin “bahsedilen dayama parçasında bulunan deliklerden” olarak değiştirilmesi de şekil 1’den destek bulmaktadır. Bu nedenlerle söz konusu değişikliğin yapılması kapsam aşımına yol açmadığı için talep kabul edilmiştir.
Şekil 5: 2017/12101 nolu başvuruya ait şekil 1
Bir başvuruya tamamen yeni resimler eklemek SMK m.103(1) kapsamında normalde pek olası değildir, çünkü çoğu durumda yeni bir resim sadece tarifnameden açık bir şekilde türetilemeyecektir. Bu nedenle, resimlerde yapılan değişikliklerin kapsam aşımına yol açıp açmadığı iyi irdelenmelidir.[3]
Başvuru yapıldıktan sonra resim eklenmek isteniyorsa söz konusu resimler incelendiğinde orijinal başvuruda yapılan açıklamaları aşan bir unsurun/yapılanmanın bulunmaması gerekir. Eğer resimlerde tarifnamede anlatılandan daha genel ve kapsayıcı bir resim varsa ya da tarifnamede anlatılmayan bir unsur/yapılanma resimde bulunuyorsa kapsam aşımı söz konusu olacaktır. Bu tür bir durumda başvuru sahibi eklenen resmin neden kapsam aşımına yol açmadığına dair ağır bir ispat yükü taşır.
Örnek 2.7
2019/12952 nolu başvuru buhar kazanıyla ilgilidir. Başvuru sahibi başvurudan bir hafta sonra resimlerde düzeltme talebinde bulunmuştur. Ancak yeni resimde eklenen detaylar önceki resimde bulunmadığı gibi tarifnameden de çıkarılamamaktadır.
Şekil 6: 2019/12952 nolu başvuruya ait orijinal şekil 1 (solda) ve ilk değişiklik talebine ait şekil 1 (ortada) ve ikinci değişiklik talebine ait şekil 1 (sağda)
Bu ilk değişiklik talebine ait şeklin (şekil 6, ortadaki görsel) orijinal şekle yandan bakılarak oluşturulduğu anlaşılmaktadır. Ancak ölçeklendirme yapıldığı ve orijinal resimde olmayan bazı unsurların eklendiği görülmektedir. Ayrıca referans numaraları da eksiktir.[4] Söz konusu değişiklik talebi kabul edilmemiştir. Süreç devam ederken başvuru sahibi resimlerde bir kez daha değişiklik talebinde bulunmuştur. Bu ikinci değişiklik talebine ait şekilde (şekil 6, sağdaki görsel) ölçeklendirmenin kaldırıldığı ve referans numaralarının eklendiği görülmektedir. Ancak bu son resimde orijinal tarifname takımında bulunmayan “Su tahliye çıkışı (13)” ve “Brülör yanma sistemi (14)” unsurlarının bulunduğu görülmektedir. Yine tarifnameye de söz konusu iki unsurun yanı sıra “Helezon alev duman boruları” unsurunun eklendiği anlaşılmaktadır. Bu nedenlerden ötürü söz konusu değişiklik talebi kabul edilmemiştir.
Örnek 2.8
2018/14655 ve 2018/11795 nolu başvurularda ise mevcut resimlere yeni resim olarak fotoğraf ekleme talebinde bulunulmuştur. Ancak söz konusu talepler kabul edilmemiştir. Zira zorunlu haller dışında resimlerde fotoğraf kullanılamaz.[5] Şekli eksiklik incelemesinin tamamlanmasından sonra, şekli şartları sağlamayan değişiklik talepleri dikkate alınmaz ve bu durum başvuru sahibine bildirilir.[6]
Örnek 2.9
2017/21168 nolu başvuruda başvuru sahibinin resimlerdeki hata düzeltme talebi yeni gönderilen resimlerin net olmaması (daha kötü kalitede olması) nedeniyle kabul edilmemiştir.
Örnek 2.10
2019/03839 nolu faydalı model başvurusu yapıldıktan dört gün sonra hata düzeltme talebi ile mevcut resimlere ek iki adet resim eklenmek istenmiştir. Bu kapsamda eklenen şekil 5 ve şekil 6’nın yanı sıra tarifnamede şekillerin isimlerinin belirtildiği 2 numaralı tarifname sayfasına da aşağıdaki metin eklenmiştir:
“Şekil 5- Buluş konusunun kesecik (sachet) ile korunmuş formunun genel görünümüdür.
Şekil 6- Buluş konusunun kesecik (sachet) ile korunmuş formunun üst görünümüdür.”
Şekil 7: 2019/03839 nolu başvuruya ait orijinal Şekil 1-4Şekil 8: 2019/03839 nolu başvuruya sonradan eklenen şekil 5-6
Söz konusu Şekil 5 ve 6’daki kesecik (sachet) yapılanmasının gerek diğer şekillerde gerekse tarifnamede desteği bulunması sebebiyle kapsam aşımına yol açmadığı değerlendirilmiş ve değişiklik kabul edilmiştir.
Örnek 2.11
Dosya uzmanları başvuruların şekli inceleme aşamasında tespit ettikleri minör eksiklikleri süreci uzatmamak adına bazen şekli eksiklik bildirimi kapsamında değerlendirmeyip şekli eksiklik yoktur yazısının sonunda not olarak düzeltilmesini tavsiye ederler. Örneğin 2018/01951 ve 2018/16517 nolu dosyalardaki referans numarası hataları için şekli eksiklik bildirilmemiş, eksiklik gönderilen yazının altında not olarak belirtilmiştir. Ardından başvuru sahipleri hata düzeltme talebi olarak düzeltilmiş evrakı göndermiştir. Yanlış referans numarası kullanımının düzeltilmesi sırasında düzeltmenin de bariz olması gerekecektir. Örneğin 2018/16517 nolu başvurunun bazı yerlerinde hem uygulama (3) hem de sunucu (3) aynı referans numarasıyla gösterilmiştir. Ancak gerek referans numaraları listesinden gerekse tarifnamenin diğer sayfalarından sunucunun (3), uygulamanın ise (4) ile gösterildiği açık bir şekilde anlaşıldığı için düzeltme kabul edilebilirdir. Ancak anılan başvuruda yapılan düzeltme sırasında düzeltme yapılan sayfaların kendisinden önce ve/veya sonra gelen sayfalar ile devamlılık sağlamadığı tespit edildiğinden ilk düzeltme talebi reddedilmiş, düzgün sayfaların gönderildiği ikinci düzeltme kabul edilmiştir. Bu bakımdan yapılan herhangi bir düzeltme sonrası yalnızca düzeltilen sayfa gönderiliyorsa, değişen sayfanın önceki ve sonraki sayfalarla olan devamlılığı sağlanmış olmalıdır.
Örnek 2.12
2019/02697 nolu faydalı model başvurusunun şekli eksiklik yoktur yazısının sonunda not olarak şekil 5’e dair açıklamanın tarifnameye eklenmesi istenmiştir. Başvuru sahibi hata düzeltme talebi olarak ilgili tarifname sayfasına şu satırı eklemiştir:
“Şekil 5. Tam sızdırmaz otomatik kapı tekerlek detay görüntüsü”
Orijinal tarifname ve resimler dikkate alındığında söz konusu eklemenin kapsam aşımına neden olmadığı görüldüğünden söz konusu değişiklik kabul edilmiştir.
Örnek 2.13
2020/01602 nolu başvuruda şekli eksiklik giderilirken tarifname takımının yeni baştan oluşturulduğu görülmüş ve kapsam aşımı nedeniyle değişiklikler kabul edilmemiştir. Yarım sayfadan daha kısa olan orijinal tarifname değişiklik sonrası 3.5 sayfaya çıkmıştır. Elbette ki sayfa sayısının artması tek başına kapsam aşımı olduğunu göstermeye yeterli değildir, ancak bu çapta bir değişikliğin içerik itibariyle kapsam aşımına yol açma ihtimalinin yüksek olacağı unutulmamalıdır. Uzmanların kapsam aşımıyla ilgili bilgilendirmede kapsam aşımına neden olan unsurların ne olduğunu belirtmesi başvuru sahibi açısından da yararlı olacaktır. Bu örnekte roket motor borusunun üretim yönteminin daha önce anlatılmayan detayları yeni tarifname sayfa 3’te ve yeni resimlerde görülmektedir. Ayrıca “istenilen çap ve boyda uygun metalden üretilmiş bir boru” ifadesinin “dikişsiz çelik boru (2)” olarak, “uygun çap ve ölçülerde üretilmiş metal kapak” ifadesinin ise “motor borusu kapağı (1)” olarak değiştiği görülmektedir. Yapılan değişiklikler kabul edilmemiş ve başvurunun araştırması orijinal tarifnameye göre yapılmış, ancak tarifname yetersizliği nedeniyle araştırma raporu düzenlenememiştir.
Örnek 2.14
2019/22888 nolu başvurunun tarifnamesi üç satırdan oluşmakta ve buluşla ilgili çok az bilgi vermektedir. Dört adet istemin her biri ise bir işlem adımı olarak yazılmıştır. Şekil olarak da bir adet fotoğraf sunulmuştur. Başvuruya şekli eksiklik bildirimi yapılmış ve buna cevaben 3.5 sayfalık tarifname, 6 adet istem ve 3 adet şekil gönderilmiştir. Şekli incelemeyi yapan uzman şekli eksikliğin giderildiğine dair yazı yazmış, ardından da başvuru sahibi araştırma talebinde bulunmuştur. Ancak araştırma uzmanı kapsam aşımı tespit etmiş ve iki ay içinde değişiklik yapması için başvuru sahibine süre vermiştir. Süresi içinde değişiklik yapılmaması sebebiyle araştırma için orijinal tarifname takımı dikkate alınmış ve tarifname yetersizliği nedeniyle rapor düzenlenememiştir. Bu örnekte görüldüğü üzere, yapılan değişiklikle şekli eksikliğin giderilmesi söz konusu olsa bile bu, yapılan değişikliğin onaylandığı anlamına gelmemektedir. Zira şekli inceleme adı üstünde yalnızca başvurunun dosya uzmanı tarafından şeklen incelenmesini içerir. Kapsam aşımı olup olmadığının değerlendirilmesi ise araştırma uzmanı tarafından yapılır.
Örnek 2.15
2021/004506 nolu faydalı model başvurusundan dokuz gün sonra yeni tarifname ve istemler sunulmuştur. Tarifname 6. sayfaya şu kısımların eklendiği görülmektedir (paragraf numaraları yazar tarafından eklenmiştir):
[1] “Buluş konusu diskte (2) yer alan kanallar (2.1), diskin (2) hacim kazanarak zımparanın (3) daha iyi sıkıştırılmasını sağlamaktadır. Böylece disk (2) üzerine sıkı geçme yöntemiyle takılan zımparanın (3) daha stabil ve daha sağlam olması sağlanmaktadır. Ayrıca disk (2), özellikle kış aylarında soğuktan büzüşme eğiliminde olmasına rağmen kanallar (2.1) sayesinde zımparayı (3) sıkıca tutmaktadır. Böylece, olası büzüşmeler ile zımparanın (3) diskten ayrılmasının önüne geçilmektedir.
[2] Günümüzde belirli standart ölçülerde diskler (2) kullanılmaktadır. Kanallardan (2.1) dolayı normale göre daha fazla sıkışan disk (2), zımpara (3) takıldığında standart ölçüde olmaktadır. Örneğin; 30 santimetre çapında kullanılacak bir disk (2), 31-32 santimetre olarak üretilmektedir. Kanallar (2.1) açıldıktan sonra baskı ile sıkıştırılarak zımpara (3) yerleştirildiğinde 30 santimetre çapına gelmektedir.”
…..
[3] “Buluş, kesici aletleri bilemede kullanılan elektrikli motorlarda zımparanın takıldığı disk olup; kauçuk gövdeden müteşekkil olması ve soğuk havalarda olabilecek büzüşmeden kaynaklanacak problemlerin bertaraf edilmesi ve zımparanın (3) disk (2) üzerinde daha sıkı tutunmasını sağlamak üzere en az bir kanal (2.1) içermektedir.”
Yukarıda verilen [3] nolu paragraf aynı zamanda yeni istem 2 olarak istemlere eklenmiştir.
Yeni eklenen istem 2 ile orijinal istem 1 arasındaki farkın diskin gövdesinin elastomer değil de kauçuk olmasıdır. Orijinal tarifname sayfa 4, satır 6-14’te disk gövdesinin elastomer olduğundan bahsedilmektedir. Alternatif uygulama olarak ise EVA ve kauçuk gövde de verilmiştir. Bu bakımdan yeni eklenen istem 2’nin ve paragraf [3]’ün kapsam aşımına yol açmadığı görülmektedir.
Yeni eklenen [2] nolu paragrafta geçen diskin 30 cm çapında olduğu bilgisi orijinal tarifnamede bulunmaktadır. (bkz. sayfa 5) Ancak “31-32 santimetre olarak üretildiği ve kanallar (2.1) açıldıktan sonra baskı ile sıkıştırılarak zımpara (3) yerleştirildiğinde 30 santimetre çapına geldiği” bilgisi orijinal tarifnamede bulunmamaktadır. Burada bu bilginin teknikte uzman kişinin başvuru tarihindeki genel bilgisini ve orijinal başvurunun içeriğini dikkate alarak doğrudan çıkaracağı bir bilgi olup olmadığı değerlendirilir. Eğer başvuru tarihinde kesici aletleri bilemede kullanılan elektrikli motorlarda zımparanın takıldığı diskin istenen çaptan 1-2 cm daha geniş olacak şekilde seçildiği yaygın olarak bilinen bir bilgiyse söz konusu ekleme kapsam aşımına yol açmayacaktır. Aksi takdirde kapsam aşımı söz konusudur.
Yeni eklenen [1] nolu paragrafta geçen ve kanalların sağladığı faydaları belirten kısımlar ise genel olarak kapsam aşımına yol açacak nitelikte değildir. Aynı paragrafta zımparanın (3) disk (2) üzerine sıkı geçme yöntemiyle takıldığı ifade edilmiştir. Ancak bu bilgi orijinal başvuruda bulunmadığı için kapsam aşımı olarak değerlendirilmiş ve talep kabul edilmemiştir.
Burada bir hususu belirtelim. Bahse konu başvurunun rüçhanı bulunmaktadır. Ancak rüçhanda bulunan bir bilgi yeni başvuru yapıldıktan sonra rüçhandan yeni başvuruya eklenememektedir. Zira SMK m.103(1)’e göre yapılacak değişiklik, “başvurunun ilk hâli”nin kapsamını aşmamalıdır. Rüçhan dokümanı başvurunun ilk haline dahil değildir.[7]
Örnek 2.16
2019/22670 nolu başvuruda şekli eksiklik giderme işlemi sırasında yapılan değişiklikler kapsam aşımı olarak değerlendirilmiş ve kabul edilmemiştir. Tarifnameye eklenen “diş macunu içeriğinde ozon yağının ağırlıkça %1.5-2.5, karboksipolimetilen ağırlıkça % 0.5-1.5, doğal kaynaklı bifazik (hidroksiapatit+trikalsiyum fosfat) ağırlıkça % 0.5-3.0 olması” özelliğinin orijinal başvuruda bulunmadığı görülmektedir. Orijinal tarifnamede “ozon yağı ve doğal kaynaklı bifazik (hidroksiapatit+trikalsiyum fosfat) biyoseramik takviyeli diş macunu”ndan genel olarak bahsedilmekte, spesifik değerler bulunmamaktadır. Bu bakımdan yapılan değişikliğin kapsam aşımına yol açtığı görülmektedir. Bu nedenle araştırma, orijinal tarifname ve istemlere göre yapılmıştır.
Şekil 9: 2020/08132 nolu başvuruda yapılan düzeltme
Örnek 2.17
2020/08132 nolu başvuruda şeklin kenarı sayfaya sığmamış (bkz. Şekil 9), takip eden sayfaya geçmiştir. Orijinalinde var olan bilgilere ekleme yapılmadığı sürece resmin tek sayfaya sığacak şekilde yeniden ayarlanması kapsam aşımına neden olmayacaktır.
Örnek 2.18
2017/07067 nolu başvuru yapıldıktan iki gün sonra buluş başlığı ve tarifnamede değişiklik ile yeni bir istem ekleme talebinde bulunulmuştur. Buluş, hidrojen yakıtlı yemek pişirme fırını ile ilgilidir. Yapılan değişiklikle buluş “hidrojen yakıtlı yemek pişirme sistemi” haline getirilmiş ve eklenen 18. istemde fırın (F) yerine kaynatma kazanı veya devrilir tava veya ızgara olan yeni yapılanmalar eklenmiştir. Ancak hem fırın yerine daha geniş kapsamlı sistem ifadesinin kullanılması hem de yeni isteme eklenen ve orijinal başvuruda bulunmayan yapılanmalar kapsam aşımına neden olduğundan söz konusu talep kabul edilmemiştir. Bunun üzerine başvuru sahibi işlemlerin başvurunun ilk haline göre devam etmesi talebinde bulunmuştur.
Başvuruda bir kapsam aşımı olması durumunda uzman aşağıdakine benzer bir yazı ile başvuru sahibinden başvurunun ilk haliyle devam etmek isteyip istemediğini bildirmesini, yeni bir değişiklik yapmak istiyorsa bunu sunmasını ister:
“İlgide kayıtlı başvurunuzla ilgili olarak … tarihinde gönderilen tarifname/istem değişikliği talebiniz incelenmiş ve başvurunun ilk hâlinin kapsamının aşıldığı tespit edilmiştir.
6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanununun 103 üncü maddesinin birinci fıkrası ve anılan Kanunun Uygulanmasına Dair Yönetmeliğin 108 inci maddesinin birinci ve ikinci fıkraları uyarınca başvurunuzun ilk hâlinin kapsamını aşan değişiklikler kabul edilmemiş olup, söz konusu Kanunun 146 ncı maddesi uyarınca bildirim tarihinden itibaren iki ay içinde başvuruda değişiklik yapılmak isteniyorsa başvurunun ilk halinin kapsamını aşmayacak şekilde yapılacak değişikliklerle veya başvurunun ilk haliyle devam edilmesi talebinin bildirilmesi gerekmektedir.
Aksi takdirde yapılan değişiklik talebi yapılmamış sayılarak başvurunun ilk haliyle işlemlerine devam edilecektir.”
Ancak bu tür bir işlem genelde sadece şekli kontrol sonrası ve araştırma öncesindeki süreçte yapılır. Araştırma ve inceleme aşamasında karşılıklı yazışmalar yapılırken böyle bir kapsam aşımı yazısı yazılmaz. Örneğin 1. Bildirimin ardından başvuru sahibi değişiklik yaparken kapsamı aştıysa uzman yukarıdaki gibi bir yazı yazmayıp 2. Bildirimi kapsam aşımı olmayan istemlere göre ya da istemlerin en son kabul edilen haline göre değerlendirir. Her yapılan bildirimin ardından zaten süre verildiği için yukarıdaki yazıyla ayrıca bir süre daha verilmesi doğru olmayacaktır. Aksi takdirde başvuru sahibi defalarca kapsam aşımı gerçekleştirerek süreci istediği kadar uzatma yoluna gidebilir.
Başvurunun ilk halini aşan değişikliklerle devam edilmek istendiği takdirde, ilk başvuru geri çekilip yeni bir başvuru yapılmalıdır. Ancak burada mevcut başvuru yayınlandıysa, yeni yapılacak başvuruyu öldürebileceği unutulmamalıdır. Eğer iki başvuru arasındaki fark 12 ayı geçmiyorsa önceki başvuru rüçhan olarak gösterilebilir. Bir başka seçenek ise ilk başvuruya dayalı bir ek patent başvurusu yapılmasıdır.
Örnek 2.19
2019/00226 nolu başvuruda başvuruyla aynı gün değişiklik talebinde bulunularak toksin temizleme macun şurubu içeriğine sarımsak ekstraktı eklenmek istenmiştir. Talep başvuruyla aynı gün yapılmış olsa bile SMK m.103(1)’e göre yapılacak değişiklik, “başvurunun ilk hâli”nin kapsamını aşmaması gerektiğinden söz konusu değişiklik kabul edilmemiştir.
Örnek 2.20
2019/22684 nolu patent başvurusu yapıldıktan üç hafta sonra hata düzeltme talebiyle, tarifname, istemler ve resimlerde değişiklik yapılmıştır. Orijinal istemler ikinci istemden başladığı için istem numaralarının düzeltildiği görülmektedir. (2-18 nolu istemler 1-17 olarak düzeltilmiştir) Şekil 1’de silik çıkmış kutular netleştirilmiştir. (bkz. Şekil 10) Bu haliyle şekil 1 kabul edilebilir olmasına rağmen şekil 2’ye “araç/akıllı cihaz sensörü eğim ve jiroskop bilgisi” adlı girdi ile “araç/akıllı cihaz ekranına bilginin yansıtılması” kutularının eklendiği görülmektedir. (bkz. Şekil 11) Tarifnamede desteği bulunmayan bu özellikler kapsam aşımına neden olmaktadır.
Şekil 10: Şekil 1’de silik çıkmış kutulara yönelik düzeltme kabul edilebilirŞekil 11: Şekil 2’deki düzeltme kapsam aşımı nedeniyle kabul edilemez
Ayrıca tarifname-istem değişikliği talebi sırasında eklenen:
Çevrimiçi harita uygulamalarından aracın park ettiği yerin fotoğraflarının aracın olduğu bölgenin işaretlenerek kullanıcıya gönderilmesi (sayfa 3, paragraf 5 ve sayfa 4 paragraf 5),
Kişisel akıllı cihaz üzerinden açık/kapalı otopark teyidinin yapılması (sayfa 5, paragraf 10),
Kişisel akıllı cihazların jiroskoplarından alınan veriler ile kat bilgisinin algılanması (sayfa 5, satır 21-23),
özelliklerinin de orijinal tarifnamenin kapsamını aşması nedeni ile ilgili talep kabul edilmediğinden, araştırma raporu orijinal tarifname takımı dikkate alınarak hazırlanmıştır.
Eğer tarifnameye eklenen bu özellikler orijinal resimlerde bulunuyor olsaydı, ya da tam tersi şekil 2’ye eklenen kutulara ait özellikler doğru sırasıyla tarifnamede anlatılıyor olsaydı kapsam aşımı söz konusu olmayacaktı. Burada “doğru sıra”ya vurgu yapma nedenimiz şekil 2’nin işlem adımlarına dayalı bir algoritma olmasından ileri gelmektedir. Zira tarifnameye dayanarak şekil 2’ye bir işlem adımı eklenecekse, bu adımın hangi adımdan sonra ve hangi adımdan önce olduğunun tarifnameden net bir şekilde anlaşılıyor olması gerekir. Zira salt işlem adımının ilgili yöntemden bağımsız bir şekilde tarifnamenin ilgisiz bir yerinde ya da bir başka yapılanmada bulunuyor olması yeterli olmayacaktır.
Örnek 2.21
2018/12284 nolu başvuru yapıldıktan iki hafta sonra tarifname ve istemlerde değişiklik talebinde bulunulmuştur. Tarifnamenin orijinalinde “whey protein çeşitleri (peynir altı su proteini) ilaveli, şeker ilavesiz, doğal tatlandırıcılı, prebiyotik katkılı, düşük kalorili ve yüksek proteinli bir dondurma”dan bahsedilirken değişiklik sonrası bu kısım “whey protein çeşitleri (peynir altı su proteini) veya süt protein konsantresi veya bitkisel protein ilaveli, şeker ilavesiz, doğal tatlandırıcılı, prebiyotik katkılı, düşük kalorili ve yüksek proteinli bir dondurma” olarak değişmiştir. Yeni eklenen istem 2 ve 3’te ise daha önce orijinal tarifnamede olmayan “100 gr üründe 5-30 gr arasında süt protein konsantresine sahip … dondurma” ve “100 gr üründe 5-30 gr arasında bitkisel proteine sahip … dondurma”dan bahsedilmektedir. Kapsam aşımına yol açan söz konusu değişiklikler kabul edilmemiştir. Anılan başvurunun rüçhanı da bulunmaktadır. Ancak eklenen özelliklerin rüçhan gösterilen dokümanda bulunması kapsam aşımını ortadan kaldırmayacaktır. Zira daha önce bahsedildiği üzere SMK m.103(1)’e göre “başvurunun ilk halinin” kapsamı aşılmamalıdır. Rüçhan dokümanının içeriği başvurunun ilk haline dahil değildir.[8]
Örnek 2.22
2018/13577 nolu başvuruda araştırma talebi yapılmadan önce tarifname ve istemlerde değişiklik talebi yapılmıştır. “Mikroişlemci ile donanmış etiket (5)” unsurunun tarifnameye, istemlere ve resimlere eklendiği görülmektedir:
“…altın ve altın alaşımları içeren elle tutulur bir ödeme aracı(banknot benzeri) en temel halinde:
-üzerinde en az bir altın veya altın alaşımına(1) sahip en az bir gövde(3)
-altının gövdeye(3) sabitlenmesini, güvenliğini sağlayan içten veya dıştan en az bir altına bağlantılı tutacaklar(2) ve mikroişlemci ile donanmış etiket(5)
-üzerinde en az bir harf ve sayı(4) ile kullanılan birime sahip en az bir gövde(3)
içermektedir.”
Ayrıca yeni istem 2 ve 3’te mikroişlemciye ait özellikler belirtilmiştir. Tüm bunlar başvurunun orijinal halinde bulunmadığından ve orijinal halinden teknikte uzman kişi tarafından genel yaygın bilgi dahilinde çıkarılamayacağından kapsam aşımına neden olmaktadır.
Şekil 12: Üstte 2018/13577 nolu başvuruya ait orijinal Şekil 1, altta değiştirilen Şekil 1. “Mikroişlemci ile donanmış etiket (5)” unsuru eklenmiş. Orijinal tarifnamede dayanağı bulunmadığı için kapsam aşımına neden olur.
Örnek 2.23
2018/18503 nolu başvuruda şekli eksiklik giderme işlemi sırasında tarifname ve istemlerde geçen kuş gıda takviyesinin içeriğine “ağırlıkça %1 oranında incir çekirdeği yağı” eklenmiştir. Ancak söz konusu unsur başvurunun orijinal halinde bulunmadığı için araştırma aşamasında bu değişiklik kabul edilmemiş ve raporda dikkate alınmamıştır.
Bu örnekte gıda takviyesinde verilen oranların toplamının %100 etmediğini, toplamın %99’da kaldığını varsayalım. Böyle bir durumda bile hatayı düzeltip %100’ü tamamlamak adına %1 oranında incir çekirdeği yağının gıda takviyesine eklenmesi kabul edilebilir olmazdı, zira “%1 oranında incir çekirdeği yağı”ndan orijinal başvuruda hiç bahsedilmediği bir yana, önerilen düzeltme, teknikte uzman kişinin aklına gelebilecek farklı seçeneklerden sadece biridir. Birkaç düzeltme seçeneği olduğu sürece, “düzeltme, düzeltme olarak sunulandan başka hiçbir şeyin amaçlanmayacağı anlamında açık olmalıdır” kriteri sağlanamayacaktır.[9]
Örnek 2.24
2018/16358 nolu başvuruda başvuru sahibi başvurudan bir hafta sonra tarifnameye tekniğin bilinen durumunda bahsedilen doküman ile ilgili detay eklemek istemiştir (eklenen kısım kalın olarak gösterilmiştir):
“TR2010/08975 numaralı patent başvurusunda “Tütünsüz, nikotinsiz bitkisel nargile melası” anlatılmıştır. Buluş konusu ürünün içeriğinde ısıtılmış gliserin, ısıtılmış glikoz, aroma çeşitleri (elma, Bahreyn, spesical, elfakhir, vişne, çilek, mix, kavun, nar, nane, üzüm, muz, şeftali, kapuçino, çikolata, portakal, karpuz, Hindistan cevizi, gül, mango, vanilya, böğürtlen, kivi, kayısı, damlasakızı, ananas, limon),ve buna benzer diğer aromaların işlemden geçmiş şeker kamışı (bitkisel), işlemden geçmiş meyve posası (elma kabuğu), gıda boyası, ada çayı (işlemden geçmiş), kekik çayı mevcuttur.”
Tekniğin bilinen durumundaki dokümanla ilgili olması ve başvuru konusu buluşa yönelik bir kapsam aşımı söz konusu olmadığı için söz konusu değişiklik kabul edilmiştir.
Örnek 2.25
2018/03810 nolu başvurunun dilekçesinde ve tarifnamede başlık olarak “Ayvalık Kavurma” yazılmıştır. Başvuru sahibi iki hafta sonra hata düzeltme talebinde bulunarak buluş başlığının “Ayvalı Kavurma” olarak değiştirilmesini talep etmiştir. Tarifnamenin tümü dikkate alındığında buluşun gerçekten de ayvalı kavurma ile ilgili olduğu anlaşıldığından söz konusu talep kabul edilmiştir.
Örnek 2.26
2018/17095 nolu başvuru tarifname, istemler ve özet ile yapılmış, bir ay sonra başvuru unsurları tamamlama talebi yapılarak iki adet resim eklenmek istenmiştir. Ancak orijinal tarifnamede resimlere herhangi bir atıf bulunmadığı için resimlere ilişkin açıklamalar da tarifnamenin içine eklenmiştir. Orijinal tarifname takımında resimlerle ilgili bir açıklama bulunmadığı, başvurunun tam yapılmış bir başvuru olarak zaten işleme alındığı (minimum unsurla değil) ve eklenen resimler başvurunun kapsamını aştığı için değişiklik kabul edilmemiştir.
Örnek 2.27
Hataların düzeltilmesi yalnızca başvuru sahibinin talebiyle olmaz. Araştırmayı yapan uzman da başvuruda tespit ettiği hataların başvuru sahibi tarafından düzeltilmesini isteyebilir. 2021/01417 nolu başvuru portatif fındık kavurma fırını ile ilgilidir. Tarifname ve istemlerde fırının parçalarının “304 kalite paslanmaz krom malzeme”den yapıldığı belirtilmiştir. Uzman, üretim aşamasında çeliğe paslanmazlık özelliği kazandırmak için çeliğin içerisine belli oranda krom elementi konulduğunu, ayrıca 304 kodunun çeliklerin sınıflandırılmasında kullanıldığını, bu nedenle istemlerde ve tarifnamede belirtilen “304 kalite paslanmaz krom” malzemenin “304 kalite paslanmaz çelik” olduğu kabul edilerek araştırma yapıldığını ifade etmiş, tarifname ve istemlerde belirtilen “304 kalite paslanmaz krom malzeme” ifadesinin “304 kalite paslanmaz çelik” olarak düzeltilmesini istemiştir. Görüldüğü üzere bu örnekte hatanın mevcut olduğu açıktır, teknikte uzman kişi başvuru tarihindeki yaygın genel bilgisiyle (common general knowledge) ve orijinal evrakla hatalı bilgiyi fark edebilmektedir ve hatanın düzeltilmesi barizdir, düzeltme olarak sunulandan başka hiçbir şeyin amaçlanmadığı açıktır.
Sisteme Yüklenen Dosya ile İlgili Oluşan Hatalar
Nadiren de olsa bazen sisteme yüklenen PDF dosyalarında standarttaki uyumsuzluklar nedeniyle bozukluk meydana gelmekte ya da bozuk bir dosya sisteme yüklenmektedir. Bu tür bir durumda hata Kurumdan kaynaklanıyorsa Bilgi İşlem Dairesi dosyanın çalışır durumdaki ilk haline ulaşacaktır ve herhangi bir hak kaybı yaşanmadan dosya kurtarılacaktır. Ancak hata başvuru sahibinden kaynaklanıyorsa (örn. yüklenen evrak bozuksa) sağlam dosyanın yeniden yüklenmesi talebi dosyanın niteliğine bağlı olarak kabul edilmeyebilir. Örneğin yeniden yüklenmek istenen evrak başvuru esnasında gönderilen tarifname ise bu talep kabul edilmez. Zira SMK m.103(1)’de “başvurunun ilk halinin kapsamını aşmamak şartıyla” ifadesi bulunmaktadır. Söz konusu hata aynı gün içinde düzeltilse bile başvurunun ilk halinin kapsamı aşılmış olacaktır. Böyle bir durumda mevcut başvuruyu geri çekip hemen yeni bir başvuru yapmak daha iyi olacaktır.
Örnek 2.28
2017/15984 nolu patent başvurusunun yapıldığı andan birkaç saat sonra hata düzeltme talebi ekinde başka bir tarifname takımı gönderilmiş, ancak talep kabul edilmemiştir.
Başvuru sahibinin istemler ya da resimler dosyası olarak yanlışlıkla bir başka başvuruya ait dosyayı sisteme yüklediğini farz edelim. Örneğin resimler dosyasını yanlış yüklemiş olsun. Tarifnameye ve istemlere bakıldığında resimlerin bu dosyaya ait olmadığı bariz olsa bile bu tür bir hata düzeltme kabul edilemeyecektir.[10] Böyle bir durumda mevcut başvuruyu geri çekip hemen yeni bir başvuru yapmak mümkündür. Bir başka olasılık ise eğer başvurudan itibaren iki aylık süre henüz geçmemişse SMK m.90(1) ve 95(2)’ye dayanarak minimum unsurları tamamlama talebi kapsamında gerçek resimler sunulabilir. Ancak bu durumda resimlerin başvuru kapsamını aşıp aşmadığı kontrol edilecektir ve kapsam aşımı söz konusuysa (büyük ihtimalle söz konusu olacaktır) resimler dikkate alınmayacaktır. Bu bakımdan yeni bir başvuru yapmak daha iyi bir seçenek olarak değerlendirilebilir.
İlk başvuru anında verilen tarifnamenin yeni bir tarifname ile değiştirilmesi de mümkün değildir. Zira SMK m.90(3)’e göre yapılan bir başvuruda tarifname bulunmalıdır. Örneğin istemler ve resimlerle yapılan bir başvurunun ardından iki ay içinde yapılacak başvuru unsurlarını tamamlama talebi ile tarifnamenin gönderilmesi mümkün değildir.[11]
Örnek 2.29
2017/13652 nolu başvuruda EPATS kaynaklı bir sorun nedeniyle 17/01/2020 tarihli evrak ekleri görünmediğinden itiraz olmadığı düşünülerek araştırma raporu düzenlenmiş ve sonrasında başvuru reddedilmiştir. Ancak Kurum Bilgi İşlem Dairesince sorunun çözülmesinin ardından evraklar görüntülenebilmiş ve önceki yazı geçersiz kılınarak itiraz ışığında yeniden rapor düzenlenmiştir.
Örnek 2.30
2019/03992 nolu başvuruda başvuru sahibinin 30/05/2019 tarihli talebine ait PDF dosyası açılamamıştır. Kurum talebin işleme alınabilmesi için dosyanın tekrar sisteme yüklenmesini istemiştir. Başvuru sahibi talebi yeniden sisteme yüklemiş ve talep işleme alınmıştır. Ancak söz konusu talep süreli bir talep olsaydı ve başvuru sahibinden kaynaklı bir sebepten dosya açılamıyor olsaydı, ancak ikinci talebin de süresi içinde yapılmış olması durumunda talep işleme alınabilirdi.
Örnek 2.31
2017/17141 nolu başvuruda da gönderilen evrak sistemden açılamamış, Kurum talebin işleme alınabilmesi için dosyanın tekrar sisteme yüklenmesini istemiştir. Başvuru sahibi talebi yeniden sisteme yüklemiş ve talep işleme alınmıştır.
Bazen de yüklenecek dosya PDF’ye çevrilirken bazı karakterlerin birbirine karışması, üst üste binmesi söz konusu olabilmektedir. Eğer yüklenen orijinal evraktan yazılar anlamlı bir şekilde okunabiliyorsa düzeltme yapılabilir, ancak yazılar anlaşılmıyorsa düzeltme kabul edilmeyecektir.
[7] Benzer yönde bkz. EPO BoA, T 0260/85: For the purpose of Article 123(2) EPC, “the content of the application as filed” does not include any priority documents, even if they were filed on the same day as the European patent application.
[8] Benzer yönde bkz. EPO BoA, T 0260/85: “For the purpose of Article 123(2) EPC, “the content of the application as filed” does not include any priority documents, even if they were filed on the same day as the European patent application.”
Ancak EPC’de Yön. m.56 kapsamında ve PCT’de ise Yön. m.4.18 ve 20.6 kapsamında, belli koşullar altında rüçhan dokümanından başvuruya ekleme yapmak söz konusu olabilmektedir.
