80s and 90s Nostalgia with Toy Patents
“Pek azı hatırlasa da yetişkinler de bir zamanlar çocuktu.”
Antoine de Saint-Exupery
Haydi gelin patent dokümanlarına ait resimler üzerinden 80’ler ve 90’larda oynadığımız oyuncaklarla biraz nostalji yapalım. (Yazıyı uzatmamak adına bu listeye video oyunları, spor aletleri, kutu ve masa oyunları ile şaka malzemeleri dahil edilmemiştir.)
Akülü Araba
US4709958 (22.09.1986) Ridable vehicle and assembly method (solda)
USRE36225 (10.02.1992) Battery recharge interconnection system with safety cut-out (sağda)
80’lerin sonunda ve 90’larda zenginlik sembolüydü akülü arabalar. Çocukluğu o döneme rastlayan pek çok kişinin içinde bir ukde olarak kalmıştır “Akülü araba sevdası”. Şimdilerde daha yaygın olduğunu söyleyebiliriz, hatta lunapark, AVM vb. yerlerde kiralanabiliyorlar.
Çek-bırak/volanlı oyuncak arabalar
US4443967 (12.02.1982) Flywheel driven toy car
US2795294 (27.08.1953) Keyless device for winding up clockwork mechanism
Çek-bırak (pullback) motorlu ilk oyuncak arabayı 1953’te Bertrand ‘Fred’ Francis’in geliştirdiği biliniyor. Yalnızca ileri yönde hızlanabilen çek-bırak arabaların aksine volanlı (friction motor/flywheel) oyuncak arabalar her iki yönde hızlanabilir ve daha yüksek bir ses çıkarır. Bir de herhangi bir motor aksamı bulunmayan arabalar vardı ki bunlar daha yaygındı.
Kuş düdüğü
US2437024 (17.10.1947) Whistle
US4127962 (31.07.1975) Whistle having angularly joined cylindrical chambers
İçine su doldurduktan sonra üfleyerek kuş sesi çıkardığımız düdüklerin geçmişi 17. Yüzyıla kadar gidiyor. 80‘lerde kullandığımız toprak malzemeden yapılma kuş düdüklerinin yerini günümüzde plastik olanlar aldı.
Sürünen oyuncak asker
ES1014352U (08.06.1990) Toy Soldier
Nuri Bilge Ceylan’ın “Uzak” filmini izleyenler hatırlayacaktır, rahmetli Mehmet Emin Toprak’ın bulup geldiği sürünen komando oyuncağı çocukluğumuzda oldukça popülerdi: https://youtu.be/2jI3-jKotKU?t=101
Bateri çalan maymun
GB2063691 (28.11.1979) Drummer doll
Geçmişte bir pil reklamına da konu olan bateri çalan tavşan, ayı, maymun vb. pelüş oyuncakların günümüzde plastik versiyonları da hala piyasada satılıyor. Fazla gürültü sevmeyen ebeveynlerin korkulu rüyasıdır: https://www.youtube.com/watch?v=43VhRKJX_sk
Balık tutma oyunu
US4224761 (22.11.1978) Toy fishing play unit
Mekanik olarak kurulan ve dönen bir platform üzerinde balıkların ağzını açıp kapadıkları sırada mıknatıslı oltayla en çok balığı yakalayan kazanır! Günümüzde daha çok pilli versiyonları hala satılıyor.
Gözleri kapanan oyuncak bebek / bez bebekler
US1276590 (13.05.1918) SLEEPING-EYES MOUNTING FOR DOLLS
CA2116049 (21.02.1994) DOLL
TR200705812U (22.08.2007) Bez bebeklerde yenilik
Yatırıldığı zaman gözleri kapanan bebeklerin geçmişi de 1800’lere dayanıyor. Yukarıda oyuncak bebeklere yönelik üç farklı zamana ait başvuruları görüyorsunuz. İlk Barbie bebeği patenti ise 1959’a dayanmaktadır. Barbie’nin rakibi Sindy bebekler de 1963’te piyasaya çıkmış, bir dönem Türkiye’de de oldukça popüler olmuştur.
Sesle yürüyen bebek / Emekleyen ve ses çıkaran bebek
GB1138443 (06.01.1966) Improved toy
US4878870 (19.02.1988) All-fours walking doll
Elinizle alkış sesi çıkardığınızda ya da bir gürültü yaptığınızda yürümeye başlayan bebekler Türkiye’de 90’larda popüler olmaya başlamıştı. Emekleyen ve ses çıkaran bebekler de aynı yıllarda yaygınlaşmıştı.
Bebek evi
US4219960 (16.02.1978) Doll House
Bebek evleri kız çocuklarının rüyasını süsleyen oyuncaklardan biridir. Eskiden akülü araba gibi bebek evi sahibi olmak da bir statü göstergesiydi.
El kuklası
US2302349 (17.02.1941) Instruction outfit for the making, play, and use of puppets or dolls
US3106041 (24.01.1962) Multiple character hand puppet
Parmaklarınızla kuklanın kollarını ve başını oynatabildiğiniz el kuklaları 1800’lerden itibaren popüler olmuştur. Özellikle teatral yeteneği olanların zevkle seslendirdiği bu kuklalar küçük çocukların ilgisini çekmekte zorlanmazdı. Kurbağacık en popüler el kuklalarındandı.
Palyaço külah kukla
US3471966 (27.07.1966) MANIPULATORY PUPPET
US4245428 (30.07.1979) Hand-controlled puppet
Külahın ucuna takılı bir çubuğu aşağı/yukarı çekerek kuklanın içeri/dışarı çıkması sağlanan bir oyuncak. Açıkçası el kuklası patentlerine bakarken şans eseri karşılaştım ve bir anda hatırladım bu oyuncağı. Özellikle 1 yaş civarı çocuklarda ce-e oyunu (peek-a-boo) gibi bir etki bırakabilir.
Kukla bebekler
USD186119 (17.10.1958) Puppet doll or similar article
USD186120 (17.10.1958) Puppet doll or similar article
Kuklalardan örnekler verip 80’lerin en popüler yapımlarından Susam Sokağı ve Muppet Show’dan bahsetmeden geçmek olmaz. Jim Henson’ın efsane karakterleri Kurbağacık Kermit, Edi, Büdü ve daha niceleri. Yukarıda gördüğünüz iki kukla Henson’a ait en eski tasarım başvuruları. Wilkins ve Wontkins adlı bu kuklalar bir kahve markasının reklamlarında oynamışlar: https://www.youtube.com/watch?v=LmhIizQQol0
Obur hipopotamlar
US4119312 (28.01.1977) Game board
ABD’de 1978’de, Türkiye’de de 90’larda piyasaya sürülen bu oyunda hipopotamıyla en çok misketi yakalayan oyunu kazanır. Reklam müziğini hatırlayacağınızı tahmin ediyorum: https://youtu.be/VoDieqqHOog?t=112
Eklemli oyuncak yılan
ES61501U (24.08.1957) Toy
Ahşap ya da plastik versiyonları olan bu oyuncak genellikle birilerini korkutmak için kullanılırdı.
Kumbara
US1700732 (20.03.1924) Coin bank (solda)
ES81985U (07.07.1960) Piggy bank toy phone (sağda)
Oyuncak kategorisine koymak doğru değil belki ama eskiden hemen her çocuğun bir bankadan hediye kumbarası olurdu. Palyaço şeklinde, tır şeklinde ve telefon şeklinde kumbaralarım olduğunu hatırlıyorum.
Kurmalı fare ve kuş
US1738604 (09.01.1928) Toy
GB362780 (10.06.1930) Improvements in or relating to mechanically propelled toys
Her türlü kurmalı oyuncak ilgimi çekmiştir eskiden beri. Kurmalı fareye çizgi filmlerden oldukça aşinaydık, bende de metal bir kurmalı tavuk vardı gıdaklamaya benzer bir ses çıkarırdı kafasını indirip kaldırırken.
Lego ® yapı blokları
US3005282 (28.01.1958) Toy building brick
US4205482 (29.08.1977) Toy figure
Modern anlamdaki ilk lego patent başvurusu 1958’de yapılmış. Benim legoyla tanışmam ise 80’lerde babamın yurtdışından getirdiği bir uzay setiyle olmuştu.
Bay Patates Kafa
US3660926 (15.05.1970) MAGNETICALLY COUPLED TOY ASSEMBLY
US6257948 (13.07.1999) Talking toy with attachable encoded appendages
“Mr. Potato Head” 1949’da George Lerner tarafından icat edilmiş ve ilk başlarda gerçek bir patates üzerine takılabilen parçalar olarak satılmış, 15 yıl sonra oyuncak patates kullanılmaya başlanmış. Bay patates kafa 1995’te Oyuncak Hikâyesi filmiyle şöhretinin doruklarına ulaştı. Yaşıtlarımdan oynayan var mıydı bilmiyorum ama Türkiye’de popüler olduğu zaman benim çocukluğuma yetişmedi diye hatırlıyorum.
Viewmaster
US2511334 (28.04.1947) Stereoscopic viewer
Bilimsel (!) adı stereoskop olan bu aletin Türkçede bir ismi var mı bilmiyorum ama Türkiye’de 80’lerin en karakteristik aygıtlarında biriydi. İlk kez 1939’da New York Dünya Fuarında tanıtılan bu icat (bkz. US2189285) bizim zamanımızda genellikle yurtdışından getirilirdi. Getirilen ülkeye bağlı olarak Kabe’den tutun da Eyfel kulesine kadar farklı fotoğrafların olduğu filmler bulunurdu içinde.
Pelüş oyuncaklar
USD283237 (07.02.1984) Toy clown doll
US5613892 (31.03.1995) Inflatable plush toy
Pelüş oyuncaklar 80’lere özgü değildi ama her dönem en popüler oyuncaklar arasında olduğu için 80’lerde de popülerdi. Eski ABD başkanlarından Theodore Roosevelt’in adıyla anılan oyuncak ayıların (Teddy Bear) geçmişi 1900’lerin başına dayanıyor. Tabi günümüzde binbir çeşit figüre ait pelüş oyuncak bulmak mümkün. 80’lerde palyaço bebeklerin özellikle yaygın olduğunu hatırlıyorum.
Transformers
US4516948 (22.09.1983) Reconfigurable toy assembly
80’lerin çizgi dizisine konu bu robot araçlar günümüzde 2007’de başlayan film serisi ile yeniden popüler oldu.
Kartondan maket ev ve hayvan
ES28120U (12.09.1951) Removable architectural models
ES2576U (18.04.1934) A device for constructing animals of paper, cardboard or similar materials
Gazetelerin verdiği karton maketlerle ev, bina vb. figürleri kesip yapıştırarak az zaman geçirmedik.
Kağıt bebek giydirme oyunu
US1176672 (19.02.1915) APPARATUS FOR MAKING AND DRESSING PAPER DOLLS
US5021020 (15.02.1990) Flat toy doll and flat toy doll and folio system
Eskiden bebeklerin giydirilebildiği mobil uygulamalar yoktu, kız çocukları kağıttan kesilmiş elbiseleri karton bebeklere giydirirdi.
Origami
JPS61100486U (06.12.1984)
Kağıt oyuncaklardan bahsedip de origamiyi es geçmek olmaz. 80’lerde TRT’de yayınlanan origami programından kağıt katlama sanatını öğrenmiştik: https://twitter.com/trtarsiv/status/1423924647838560256
Kağıt uçak
US4377052 (30.09.1981) Folded paper airplane
Kağıttan ne de çok oyun çıkıyor! Kağıt uçağın geçmişi kağıdın icadına kadar dayanıyor. Daha uzun süre havada kalan, daha uzun menzilli kağıt uçaklar yapmaya çalışmak ve uçakları yarıştırmak ayrı bir zevktir.
Troll Bebek
USD378308 (20.02.1996) Troll lure
1959’da Danimarkalı balıkçı ve marangoz Thomas Dam tarafından geliştirilen Troll bebekler 90’larda oldukça popülerdi. Yukarıda bir yapay olta yemine ait tasarım başvurusunu görüyorsunuz.
Sürpriz Yumurta
WO9300267 (27.06.1991) A CONTAINER FOR SURPRISE GIFTS AND THE LIKE, FOR EXAMPLE, FOR CHOCOLATE EGGS
GB1421516 (19.02.1973) HOLLOW UNITS CONSISTING OF OR CONTAINING CHOCOLATE
“Hem çikolata istiyorum hem oyuncak istiyorum hem sürpriz istiyorum.” repliğinin geçtiği reklamı hatırlıyor musunuz? Çikolata şeklinde yumurtanın içinden çıkan oyuncaklar 90’ların sonuna doğru yaygınlaştı sanırım ve oldukça pahalıydı.
Çim adam
US5549500 (24.02.1994) Animalian figurine
GB902550 (28.06.1960) A novelty article
Bir başka 90’lar furyası da çim adamdı. Nereden ne zaman geldiğini anlamadan bir de baktık ki herkes çim adam yetiştirmeye başlamış evinde. Günümüzde küçük emoji figürlü çim adamlar da türedi.
Dans eden çiçekler
US4983890 (29.09.1988) Rotating drive device
Yanlış hatırlamıyorsam çim adamla yakın dönemlerde popüler olan bir başka aparat da dans eden çiçeklerdi.
Yo-yo
US59745 (20.11.1866) Buluş başlığı yok (solda)
US4207701 (11.12.1978) Dismantlable tethered top with reversible halves (sağda)
2500 yıllık bir geçmişe sahip yoyo oyuncağı, 1920’li yıllarda dünya çapında popüler olmaya başlamış. 1970’lerde oynadığı plastik yoyosunun dolanıp durmasından rahatsız olan Thomas Kuhn (sonraları Doktor Yo olarak anılmış) yukarıda sağda gördüğünüz patentteki yoyoyu geliştirmiş.
Walkie-Talkie
JPS4325301Y (30.06.1966)
USD299664S (09.08.1985) Toy walkie-talkie
Oyuncak telsizler, arkadaşlarınızla aranızda kablolu olmayan bir iletişim kurabildiğiniz teknoloji harikası bir üründü. Görevimiz Tehlike!
K’Nex® oyuncak inşaat setleri
US5913706 (22.06.1999) Articulated sectional toy figure (solda)
US5061219 (11.11.1990) Construction toy (sağda)
Gittiği bir düğünde Joel Glickman gerçekten çok sıkılmış olacak ki, önündeki içecek pipetlerini birleştirerek yeni bir şeyler tasarlanabileceğini düşünmeye başlamış. O ve kardeşi Bob birlikte K’Nex şirketini kurmuşlar. 1993 yılında piyasaya sürülen oyuncakların Türkiye’de ilk kez ne zaman satışa sunulduğunu bilmiyorum ama 90’ların sonunda bir gazetenin hediye ettiği K’Nex oyuncaklarıyla ilgili reklama bakılırsa o tarihlerde oynandığını söyleyebiliriz: https://youtu.be/cPEeOy0u_UE?t=1116
Oyuncak çay seti
US1573190 (05.03.1925) Toy dish playing set
US3583090 (14.10.1968) TRAVELING TOY TEA TABLE
Kızların vazgeçilmez evcilik oyuncağı çay setleri son yüz yılın en popüler oyuncaklarından. Yukarıda solda bir oyuncak bebek evine ait mutfak ekipmanı dolabı ve sağda ise taşınabilir bir oyuncak çay sehpası seti görüyorsunuz.
Koosh
US4756529 (11.06.1987) Generally spherical object with floppy filaments to promote sure capture
Türkçe adının olup olmadığını bilmediğim bir başka oyuncak daha. Scott Stillinger’in çocuklarıyla top yakalama oyunu oynarken çocukların küçük elleriyle kolayca kavrayabileceği bir top geliştirmek istemesiyle ortaya çıkmıştır.
Küçük bir not: EPO Patent Teaching Kit’e aşina olanlar bu patenti hatırlayacaktır.
Slinky
US2415012 (21.08.1946) Toy and process of use
US4120929 (28.12.1976) Method for producing a spirally wound plastic article
Yine adı pek kimse tarafından bilinmese de herkesin tanıyacağı bir başka oyuncak. Türkçede stres yayı olarak bilinen bu oyuncağın özellikle plastik olanları satın alır almaz dolanır ve açması oldukça zahmetli olabilir. Stres atmak için aldıysanız açmaya çalışırken daha çok strese girebilirsiniz. 1940’ların başında Richard James tarafından icat edilen bu oyuncak (soldaki görsel) 1976’da plastik olarak üretilmeye başlandı. Sağdaki görselde plastik Slinky üretme makinesini görüyorsunuz. Dolanmış bir Slinky’i açmak için internette pek çok video bulabilirsiniz: https://www.youtube.com/watch?v=hol1kfXayqI
Üç tekerli bisiklet / Dört tekerli bisiklet
CN2175170Y (16.04.1993) Multi-function children’s tricycle (sol altta)
ES112364U (24.03.1965) New structure for children’s tricycles (orta üstte)
ES181966U (29.12.1971) Improved child tricycle, of reducible volume (sol üstte)
US4787647 (26.11.1985) Four wheel cycle (sağ üstte)
DE29722664U (22.12.1997) Rahmenkonstruktion für ein mehrspuriges Kinderfahrzeug (sağ altta)
Delta olarak ifade edilen önde tek arkada iki tekeri bulunan çocuk bisikletleri 80’lerde de günümüzde olduğu kadar popülerdi. Güneşlikli, ebeveyn kontrollü, ses efektli versiyonları eskiden yoktu ama bazı modellerde arka tekerleği durduran metal çubuk şeklinde basit bir fren mekanizması vardı.
Özellikle 70’lerin sonu 80’lerin başında Düldül adıyla meşhur olmuş dört tekerli pedallı çocuk bisikletleri ise o dönem için bir statü sembolüydü.
Sapan
US3983860 (10.10.1975) SLINGSHOT
US2995129 (13.01.1959) Slingshot
Avlanma amacıyla kullanımının azalarak bitmesini temenni ettiğimiz, modern versiyonunun 1800’lerde geliştirildiği bu oyuncak neyse ki günümüzde eskisi kadar popüler değil. Ya da ben öyle zannediyorum, zira internetten aratınca ışıklı sapandan bilek destekli sapana kadar ne çok çeşit çıkmış!
Sıkıştırınca öten oyuncak
US1668785 (18.04.1925) Hollow rubber toy
US3702038 (29.10.1971) TOYS WITH SOUND PRODUCING MEANS
İngilizcesi “squeaky toy” olan ve uzun yıllardır çok yaygın olarak kullanılan bu oyuncağın Türkçesini bilen varsa bana söylerseniz çok sevinirim 🙂 Herhalde en meşhuru ördek şeklinde olanlar.
Uzaktan kumandalı araba
US4563162 (05.04.1983) Toy car remotely controllable by fiber optic means
GB1074445 (12.08.1965) A remotely controllable, electrically driven toy car set
Uzaktan kumandalı oyuncak arabalar dünyada 1960’lardan beri popüler bir oyuncaktır. Arabaya kabloyla bağlı bir kumandayla sağa sola, ileri-geri hareket ettirdiğim bir arabam vardı. Tabi araba uzaklaştıkça peşinden koşmak gerekiyordu 🙂 Kablosuz kumandası olanlardan da vardı. Böyle modellerin arabası üzerinde oldukça ince kırılmaya/kopmaya yer arayan uzunca bir anten olurdu. Kumanda antenleri ise teleskobik yapıda ve daha kalın metalden olurdu. Daha az yaygın olmasına rağmen sesle kontrol edilen arabalar da mevcuttu.(bkz. US4165581)
Yarış arabaları
US4479650 (26.04.1982) Toy-racing express motor road
Üzerinde iletken rayların bulunduğu yolları birbirine ekleyerek oluşturduğumuz yarış pisti üzerinde vızır vızır giden araçları yarıştırırdık. Arabaların altındaki metal fırçalar eskidikçe temassızlık sorunları yaşanırdı.
Engelle karşılaşınca takla atan araba
JPS459872Y (16.09.1968)
ABD’de 1960’larda popüler olan bu oyuncak, ülkemizde sanırım 90’larda yaygınlaşmaya başladı. Gövdesine oranla büyük olan tırtıklı tekerleriyle hangi engele çarparsa çarpsın takla atmak dahil, bir şekilde kendini toparlayıp yoluna devam edebilen bu canavarlar pek çok çocuğa güzel vakit geçirtmiştir sanırım.
Takla atan figür
US4705487 (16.01.1985) Movable toy automatically swingable between an up position and a down position
US3744182 (08.12.1969) SELF-PROPELLED TOY
Takla atan, ip atlayan kurmalı/pilli oyuncaklar eskiden çok yaygındı. Kanguru, maymun, robot, çocuk figürlü vb. pek çok versiyonu vardı.
Playmobil® mekanik figürler
US3874113 (02.02.1973) Doll wherein head connects to a support member, thereby locking on body and limbs
Türkiye’de Pilsan’ın ürettiği “mekanik” adıyla bilinen minik oyuncak figürlerin olduğu setler 80’lerde çok popülerdi. Küçükken en çok oynadığım oyuncaklar arasındaydı.
Model Uçak
US3594946 (06.02.1969) PLASTIC MODEL CONSTRUCTION
Genellikle plastik malzemeden parçaların birleştirilerek uçak, gemi, tank vb. özellikle savaş araçlarının modellerini yapmak pek çok gencin hobisiydi.
Yıldız Savaşları Figürleri
USD251628 (12.09.1977) Robot
USD265754 (18.04.1980) Toy figure
80’lere damgasını vuran Yıldız Savaşları film serisinin hayranları filmin karakterlerine ait oyuncak figürleri oynamaktan çok sanırım koleksiyon olarak bulundurmayı seviyorlardı. Yukarıda iki adet tasarım başvurusunu görüyorsunuz.
Kaydırmalı yapboz
GB1544621 (24.01.1978) SLIDE PUZZLE
DE622838C (16.08.1933) Schiebespiel
Plastik kaydırmalı yapbozlar 80’lerde çok modaydı, şimdi artık karton yapbozlar kadar yaygın olmasa da hala piyasada çeşitli türleri bulunabiliyor. İçerdiği bir adet boşluk sayesinde parçaları kaydırarak yapbozdaki görseli tamamlamaya çalışıyorsunuz.
Topaç
US2619769 (18.05.1948) Peg top
TR201703695U (10.03.2017) İPİNİ İÇİNDE SAKLAYAN PLASTİK TOPAÇ
Topaç, arkeolojik alanlarda tespit edilebilen en eski oyuncaklardan biriymiş. Sokak oyunlarının olmazsa olmaz unsurlarından biri olan bu oyuncağın ipli versiyonunun yanı sıra fırıldak olarak adlandırılan ipsiz versiyonları da yaygındır.
Rubik küp
US4378116 (28.10.1980) Spatial logical toy
Macar Ernoe Rubik tarafından icat edilen Rubik küp, günümüzde hala popüler. Hatta en hızlı Rubik küp tamamlama yarışmaları düzenleniyor. Şimdilerde dünya rekoru 5 saniyenin altındaymış: https://www.youtube.com/watch?v=M5yjKpMXChI
Kızılderili tacı
FR1092379 (08.10.1953) Coiffure indienne à plumes
80’lerde western ve Kızılderili filmleri oldukça popülerdi. Yakari çizgi filmi bizim kuşağın unutulmazları arasındadır.
Vantuzlu ok
ES21090U (04.10.1949) Toy bow
ES211386U (09.04.1975) A toy weapon fire device
Kızılderili olunur da ok atılmaz mı? Vantuzlu ok atan yaylar ve silahlar günümüzde eskisi kadar popüler değil sanki.
Oyuncak kılıç
KR900002609U (25.07.1988) SWORD TOY
Belki şimdiki kadar malzeme çeşitliliği olmasa da eskiden He-Man kılıcı, korsan kılıcı vb. pek çok çeşit plastik kılıç bulmak mümkündü. El yapımı tahtadan kılıçlar da yaygındı.
Suda Halka Geçirme Oyunu
US4032141 (29.10.1975) Amusement device
Düğmeye bastıkça suda oluşan akımla hareket eden halkaları çubuklara geçirmeye çalışırdık. Sanki akvaryum suyu değiştirircesine içindeki suyu boşaltıp tekrar doldurmak ayrı bir zevkti.
Toplu oyuncak pipo
US2542100 (14.02.1946) Combined bubble pipe and tethered ball
US2118609 (03.03.1937) Blow ball
Pipoya benzer kısmın ucundan üfleyerek topu havada tutmaya çalışıyorsunuz. Güçlü bir nefes gerektiren bu oyuncak uzun süre oynanırsa baş dönmesi yapabilir 🙂 https://www.youtube.com/watch?v=bfX60Iokon0
Mantar tabancası
US5229531 (03.08.1992) Toy cap gun with light transmitting, glow in the dark chamber
US5256100 (22.05.1992) Toy gun having a replaceable firing mechanism
İçinde disk şeklinde yerleştirilmiş 8 adet mantar bulunan tabancalar. Pat! Paat! Paat!
Su tabancası
ES1009114U (06.03.1989) Water gun
US5074437 (06.09.1990) Pinch trigger pump water gun
Su tabancaları yaz aylarının vazgeçilmez oyuncağıydı. Soldaki patentte olduğu gibi oldukça basit yapıda su tabancaları kullanırdık. Sağda ABD’de 1990’da piyasaya sürülen Super Soaker su tabancası bizim çocukluğumuza yetişmemişti. Super Soaker’ın hikayesinden kısaca bahsedelim: 1982’de NASA mühendisi Lonnie Johnson, yeni tip bir soğutma sistemi için deneyler yaparken banyosunda güçlü bir su akışı elde ettiği sırada aklına basınçlı su tabancası fikri gelmiş. Başlangıçta oyuncağı kendisi üretmek istese de maliyetleri karşılayamayacağı için oyuncak şirketleriyle ortaklıklar kurmaya çalışmış, ancak 1989’a kadar başarıya ulaşamamış. Sonunda 1990’da piyasaya sürülse de ilk başta fazla bir etki yaratmamış. Ardından Super Soaker adıyla yayınlanan reklamlar satışların patlamasına sebep olmuş ve sadece 1991’de 2 milyondan fazla oyuncak satılmış. Şu anda, toplam satışlardan 1 milyar dolardan fazla gelir elde edildiği tahmin ediliyor. Orijinal reklam filmini şuradan izleyebilirsiniz: https://www.youtube.com/watch?v=CYFma2IDwak
Sallanan at
US873533 (16.10.1906) TRAVELING ROCKING-HORSE
CA32526 (15.10.1889) GALLOPING ROCKING HORSE
Çok eskiden beri sevilen ve hemen her küçük çocuğun kullandığı bir oyuncak. 80’lerde metal ve ahşap aksamları ile oldukça ağır olan bu atlar günümüzde daha çok plastikten yapılıyor. Ses çıkaranları da var.
Taso
US5340113 (22.09.1993) Method of playing a board game
US5443270 (14.02.1994) Game piece for playing milk cap or pogs
US5752336 (18.05.1998) Display case and display for game and collector articles
Tasolar bir döneme damgasını vurmuştu. Yukarıda tasoların kullanıldığı üç farklı patent başvurusu görüyorsunuz.
Cırt cırtlı top yakalama oyunu
US4017076 (25.08.1976) Target game
Cırt cırtlı top yakalama oyunu günümüzde hala bulabileceğiniz, patent koruma süresi dolduğu için pek çok firmanın üretebildiği bir başka oyuncak.
Sallanan kafalı çek-çek kaplumbağa
GB589597 (10.03.1944) Improvements in or relating to toys for children
Tekerlek mekanizmasıyla bağlantılı olduğu için hareket ettikçe kafasını oynatan hayvan figürlü oyuncaklar günümüzde de halen popüler. Özellikle köpek ve kaplumbağa figürlüleri hatırlıyorum.
Ekranlı oyuncak robot
ES254583U (21.11.1980) Toy Robot
Önündeki ekranı, ışıldayan gözleri ve kafası üzerinden attığı oklarla Saturn robot benim için tam bir teknoloji harikasıydı. D tipi kocaman pillerle çalışırdı.
İpli Raket
US1529600 (01.08.1921) Ball and bat toy
Rakete iple bağlı bir topu sektirdiğiniz bu oyuncak 1921’de icat edilmiş, 80’lerde popüler olduğunu hatırlıyorum.
İpli müzik kutusu
US5320573 (11.06.1991) Spiral spring toy with a pulling string
Bir halkaya bağlı ipi çekerek müzik kutusunu kurduğunuz bu oyuncaklarda genelde ninni benzeri bir melodi olur ve bebeklerin uyuması için kullanılırdı. Günümüzde müzik kutusu mekanizması amigurumi’lerin içine yerleştirmek maksadıyla tek olarak da satılıyor.
Misket kaydırağı
US3638350 (02.09.1970) TOY
US4713038 (05.07.1985) Marble race game
Misket (bilye) eski Mısır ve Yunanda taş, fındık vb. ile oynandığı bilinen oldukça eski bir oyuncak. Farklı kurallara sahip pek çok oyun türetilmiştir misketle oynanan. Eskiden sokaklarda misket oynamak çok yaygındı. Misket kaydırakları ise 70’lerden sonra ABD’de popüler olsa da bizim zamanımızda bu tür oyuncaklar şimdiki kadar yaygın değildi.
Twister
US3454279 (14.04.1966) APPARATUS FOR PLAYING A GAME WHEREIN THE PLAYERS CONSTITUTE THE GAME PIECES
Türkiye’ye tam olarak ne zaman gelmişti bilmiyorum ama 90’larda televizyonda reklamlarının yayınlandığını hatırlıyorum.
Oyuncak iş makinesi
US3462874 (17.01.1968) TOY LOADER
Kepçe, kamyon, buldozer vb. iş makinesi her dönem genellikle erkek çocuklarının favorisi olmuştur. Sokakta kepçeyle kazdığı toprakları kamyonuna yükleyen neslin çocukları AVM’lerdeki kum havuzlarında aynı geleneği sürdürüyor 🙂
İpli fırfır
US3010248 (03.08.1959) Spinner toy with sparking device
US4189862 (05.05.1978) String top
İçinden ip geçen diski döndürdüğünüz bu oyuncakları bulduğumuz uygun malzemelerden kendimiz de yapardık.
Furby
US6544098 (15.12.1998) Interactive toy
Bu listenin belki de en genç üyesini en sona bıraktım. 90’ların sonunda popüler olan Furby’leri hatırlarsınız. Pek çok değişik renk ve türde olan bu oyuncaklar bana hep Gremlinleri hatırlatır.
AÇIKLAMALAR
Yazıda patent numaralarının ardından parantez içinde başvuru tarihleri (varsa rüçhan tarihi) ve ardından (varsa) buluş başlıkları gösterilmiştir.
Verilen patent dokümanları o buluşla ilgili ilk patent başvurusu olmayabilir. Genellikle buluşu görsel olarak daha iyi tanımlayan örnekler seçilmiştir. Bazı oyuncaklar ilk icat edeni bilinmediği ya da çok eskiden icat edildiği için patent başvurusu bulunmadığından bunların modern versiyonları kullanılmıştır.
Listede neden Türk patentlerine bu kadar az yer verildiğini sorgulayabilirsiniz. 90’lı yıllarda maalesef yerli patent başvuru sayılarımızın yıllık 100’lü sayılarda, 80’lerde ise 100’ün altında olduğunu, bunlar arasından oyuncaklar konusunda yapılan patent başvurularının ise yok denecek kadar az olduğunu söyleyebiliriz. Yerli patent ve faydalı model başvuru sayılarının 12.000’leri geçtiği günümüzde ise oyuncak alanından yıllık ortalama 40-60 civarında yerli patent/faydalı model başvurusu yapılmaktadır.
Patent konusuna yabancı olanlar geçmişi çok eskiye dayalı olan bazı oyuncaklara nasıl oluyor da patent veriliyor diye düşünebilir. Öncelikle yapılan her patent başvurusunun patent belgesi almaya hak kazanmadığını belirtelim. Yani yeni olmayan bir oyuncakla ilgili patent başvurusu yapılabilir ve başvuru yayınlanabilir, ancak bu patent alındığı anlamına gelmeyecektir. Patent ofisindeki uzmanların yapacağı değerlendirmenin ardından buna karar verilmektedir. Bir başka husus ise, oyuncağın geçmişi çok eskiye dayanıyor olabilir, ancak siz ona bir yenilik getirdiyseniz bu patentle korunabilecektir. Örneğin yoyo 2500 yıllık çok eski bir oyuncaktır[1] ancak, 1970’lerde oynadığı plastik yoyosunun dolanıp durmasından rahatsız olan Thomas Kuhn yeni bir yoyo geliştirerek bunun patentini almıştır.
Şubat 2022 itibariyle patent veritabanlarında oyuncak sınıfına ait 230.000 civarı patent başvurusu olduğu tahmin edilmektedir. Bu dokümanları incelediğimizde burada yalnızca birkaç örneğini gördüğümüz binlerce farklı yaratıcı fikirle karşılaşıyoruz. Bu bakımdan özellikle ilkokul ve ortaokul seviyesindeki çocukların sevdikleri oyuncaklara ait patent dokümanlarıyla basit düzeyde de olsa tanıştırılmasının, bir icadın zaman içinde nasıl değişiklikler gösterdiğinin gözlenmesinin, onlarda icat yapma isteği ve patent bilinci uyandırması açısından faydalı olacağına inanılmaktadır.
Aşağıda dünyada en çok patent başvurusu yapılan oyuncak kategorilerini ve şimdiye kadar yapılmış yaklaşık başvuru sayılarını bulabilirsiniz[2]:
Mustafa Güney ÇALIŞKAN
Mart 2022
DİPNOTLAR
[1] History Of The Yo-Yo, By Valerie Oliver, http://www.yoyomuseum.com/museum_view.php?action=profiles&subaction=yoyo
[2] Buradaki sayıların toplamı oyuncak sınıfındaki tüm patentlerin sayısı olan 230.000’den fazla edecektir. Zira bir patent birden çok sınıfa dahil olabilmektedir. Örneğin ses çıkaran bir bebekle ilgili bir patent başvurusu hem “Bebekler” kategorisinde hem de “Ses çıkaran oyuncaklar” kategorisinde değerlendirilir.