Rekabet Kurulu; Nadirkitap Bilişim ve Reklamcılık A.Ş.’nin, www.nadirkitap.com isimli internet sitesi üzerinden ürünlerini pazarlamak isteyen satıcı üyelerin verilerini kendilerine sağlamayarak rakip teşebbüslerin faaliyetlerini zorlaştırmak suretiyle hâkim durumunu kötüye kullandığı iddiasını içeren bir başvuru üzerine önce ön araştırma yapmış ve bu araştırma sonucunda elde edilen bulguların ciddi ve yeterli bulunması nedeniyle de soruşturma başlatmıştır. Soruşturma, 4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun’un 6. maddesinin ihlal edilip edilmediğinin tespitine yöneliktir.
Rekabet Kurulu dosyanın müzakeresi sonucunda 07.04.2022 tarihinde; Nadirkitap Bilişim ve Reklamcılık A.Ş.’nin satıcı üyelerinin, www.nadirkitap.com’a yükledikleri kitap verilerine erişimlerini ve bu verilerin taşınabilirliğini haklı bir gerekçe olmadan engellemek suretiyle, 4054 sayılı Kanun’un 6. maddesi çerçevesinde hâkim durumunu kötüye kullandığına, dolayısıyla adı geçen teşebbüse idari para cezası verilmesine karar verildiğini duyurmuştur.
Bilindiği üzere, Nadirkitap ikinci el kitapların satışa sunulduğu bir e-ticaret sitesidir ve satıcı üyelere yer sağlayan bir platform konumundadır. Bu platform alıcıların üye olan mağaza sahiplerine yorum ve puanlama yapmasına olanak tanımaktadır. Uyuşmazlık ise tam olarak bu noktada ortaya çıkmıştır.
Zira, Nadirkitap’ın satıcı üyeleri kendilerine ait site içerisinde yapılan yorumlara, puanlamalara ilişkin verilerin sağlanmasını talep etmelerine rağmen, Nadirkitap bu verileri sağlamaktan imtina etmiştir. Bu durumda haklı bir gerekçe sunmadan verilerin taşınmasını engelleyen Nadirkitap’ın maksadı verilerin rakip bir platforma aktarılmasının önüne geçmek olabilir mi? Bunun cevabı evet ise rakip platformların faaliyetlerini zorlaştırarak hâkim durumunu kötüye kullanılması söz konusu mu olacaktır?
Soruşturma esnasında incelenen hususları sıralayacak olursak;
- Nadirkitap’ın ilgili pazarda hakim durumda olup olmadığı,
- Veri tabanı sahibinin kim olduğu (satıcı üye mi yoksa e-ticaret sitesi mi),
- Söz konusu verilerin Nadirkitap tarafından satıcı üyelere sağlanıp sağlanmadığı ve rakiplerin faaliyetlerini zorlaştırıp zorlaştırmadığı şeklindedir.
Bu durumda şu soruyu sorabiliriz; sırf fikri mülkiyet hakkına sahip olmak bir kişiye hakim durum sağlar mı, yoksa istisnai bazı hallerde telif hakkını ileri sürmek hakim durumun kötüye kullanılması sonucunu doğurur mu? Zira, yegâne kaynak sahibi olmanın karşısında aynı eser veya veriyi kendisinin izni olmaksızın başkalarının yaratması da mümkün değilse, bir tekelleşme söz konusu olacaktır. AB Veri Tabanı Direktifi böyle bir durumda ulusal rekabet hukuku hükümlerinin uygulanabileceğini belirtir.
Örneğin; İngiliz TV şirketleri ITP ve BBC ile İrlandalı TV şirketi RTE’nin haftalık bazda program akışı listelerinin yayınlanması izni vermemeleri üzerine, MAGILL şirketinin, ilgili şirketlerin Avrupa Birliği Anlaşması’nın 82. maddesini ihlal ettikleri iddiasıyla komisyona başvurması neticesinde, Adalet Divanı münhasır çoğaltma hakkının eser sahibinin telif haklarının bir parçası olmakla birlikte, sırf fikri mülkiyet hakkına sahip olmanın kimseye hakim durum sağlamayacağına, istisnai bazı hallerde telif hakkını ileri sürmenin hakim durumun kötüye kullanılması sonucunu doğurabileceğine karar vermiştir. Kararda, yayıncı kuruluşların TV program akışlarında yegâne kaynak sahibi olmaları ve haklı bir sebep göstermeksizin lisans talebini reddetmeleri, hakim durumun kötüye kullanılması olarak görülmüştür.
Adalet Divanı kararına dayanak olarak üç kıstas saymıştır:
1) Reddedilen bilgi, kapsamlı televizyon program rehberi üretimi için vazgeçilmezdir, açık ve doyurulmamış tüketici talebinin olduğu yeni bir ürünün üretimi söz konusudur;
2) Televizyon şirketleri zorunlu bilgiyi sağlamayı reddederek ayrı bir pazar olan TV magazin dergisi pazarını tekelleştirmektedir;
3) Reddetmenin objektif bir gerekçesi bulunmamaktadır.
6 Nisan 1995 tarihli C-241/91 ve C-242/91 sayılı birleştirilmiş kararın bu bağlantıdan görülmesi mümkündür.
Başka bir örnek uyuşmazlıkta ise Adalet Divanı, Almanya’da ilaç ve medikal ürün satışlarına ilişkin verileri toplayan ve derleyen Ims Health ve Ndc Health firmaları arasındaki anlaşmazlığa ilişkin kararında, telif hakkı sahibi olan teşebbüsün, belirli bir işin yapılması için zorunlu olan mal ya da hizmete erişimi engellemesini, hakim durumun kötüye kullanılması olarak görmüştür. Mahkeme bu kararında; potansiyel talebi olan yeni bir ürünün ortaya çıkmasının engellenmesi, engellemenin objektif gerekçesinin bulunmaması ve alt pazardaki rekabetin engellenmesi nedenleriyle, IMS’nin hakim durumu kötüye kullandığına karar vermiştir.
29 Nisan 2004 tarihli C-418/01 sayılı kararın bu bağlantıdan görülmesi mümkündür.
Türk hukukunda ise eser niteliğindeki fikri ürünler yönünden açık bir yasa hükmü bulunmamakla birlikte; teknoloji ürünü olan veri tabanı sahipliğinin Rekabetin Korunması Hakkında Kanun madde 6’ya aykırılık teşkil eder şekilde kötüye kullanılması halinde, Rekabet Kurulunun zorunlu lisans kararı alarak, talepte bulunan girişimcilere veri tabanından yararlanma izni vermesi mümkündür. Bu konuda açılacak bir hukuk davasında, dijital veri tabanı sahipliğinin kötüye kullanıldığının tespiti halinde hâkim, veri tabanı sahibinin taleplerini reddedebilir. Ayrıca, hâkim talep halinde durumun kötüye kullanılması nedeniyle doğan zararların giderilmesine de hükmedebilir.
Somut uyuşmazlığa geri dönersek, Rekabet Kurulunun 17.12.2020 tarihli ve 20-54/753-M sayılı kararı uyarınca yürütülen soruşturma kapsamında düzenlenen Rapor, Ek Görüş, toplanan deliller, yazılı savunmalar, sözlü savunma toplantısında yapılan açıklamalar ve incelenen dosya kapsamına göre;
– Hakkında soruşturma yürütülen Nadirkitap Bilişim ve Reklamcılık A.Ş.’nin ikinci el kitap satışına aracılık sağlayan platform hizmetleri pazarında hâkim durumda olduğuna,
– Nadirkitap Bilişim ve Reklamcılık A.Ş.’nin, satıcı üyelerinin www.nadirkitap.com’a yükledikleri kitap verilerine erişimi ve bu verilerin taşınabilirliğini haklı bir gerekçe olmadan engellemek suretiyle 4054 sayılı Kanun’un 6. maddesi çerçevesinde hâkim durumunu kötüye kullandığına,
– Bahse konu eylemlerinden dolayı Nadirkitap Bilişim ve Reklamcılık A.Ş.’ye, 4054 sayılı Kanun’un 16. maddesinin üçüncü fıkrası ile Rekabeti Sınırlayıcı Anlaşma, Uyumlu Eylem ve Kararlar ile Hâkim Durumun Kötüye Kullanılması Halinde Verilecek Para Cezalarına İlişkin Yönetmelik’in 5. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi, ikinci fıkrası ve üçüncü fıkrasının (a) bendi uyarınca 2021 yılı gayrisafi gelirleri üzerinden takdiren 346.765,63 TL tutarında idari para cezası verilmesine,
– Söz konusu ihlalin sonlandırılmasını ve pazardaki etkin rekabetin tesis edilmesini teminen, Nadirkitap Bilişim ve Reklamcılık A.Ş.’nin, satıcı üyelerinden bu yönde bir talep gelmesi halinde, ilgili satıcı üyelere kitap envanter verilerini doğru, anlaşılabilir, güvenli, eksiksiz bir şekilde, ücretsiz ve uygun formatta sağlamasına karar verilmiştir.
Söz konusu karar, tüm e-ticaret siteleri için bir uyarı niteliğinde olup bu platform sahiplerinin üyelerine yönelik keyfi yaptırımlarda bulunamayacağını göstermektedir. Nadirkitap bu karara karşı İdare Mahkemesi’ne başvurma hakkına sahiptir. Dolayısıyla uyuşmazlığın yargı yoluna taşınması halinde İdare Mahkemesi’nin nasıl bir karar vereceğini merakla bekliyoruz.
Nihan ÖZKOÇAK
Haziran 2022