Bir müzik eserinin önceden ortaya çıkmış başka bir müzik eseriyle, ses olarak çok benzer olması genellikle iki tip etki doğurur:
(i) Sonraki tarihte dinleyicilere sunulan eseri bestelediğini iddia eden kişi, sempati duymadığımız ve özellikle de popüler veya (bize göre) alt kültüre hitap eden müzik akımlarının temsilcisi bir isimse; “Zaten bundan da başka bir şey beklenmezdi, eseri araklamıştır elbette” der ve bıyık altından güleriz.
(ii) Sonraki tarihte dinleyicilere sunulan eseri bestelediğini iddia eden kişi, sevdiğimiz veya saygı duyduğumuz bir isimse; durumu kabullenmek yerine, “Ya aslında iki eser birbirlerine çok da benzemiyor, bu esinlenme olabilir en fazla, o da normal” demeyi tercih edebiliriz. Diğer taraftan da içimiz kendini kemirmeye başlar.
Aşağıda okuyacağınız satırlar, benim için ikinci durumun tezahürü niteliğinde bir hikayedir ve benden öte koca rock müzik camiası bu durumu içselleştirmeye çalışmaktadır.
Rock müziğin efsane gruplarından Led Zeppelin’in en bilinen şarkısı “Stairway to Heaven (Cennete [uzanan] merdiven)”dir. Bu şarkıyı bilmek için Led Zeppelin veya rock müzik dinleyicisi olmak gerekmez, müzikseverlerin çoğu, istisnalar hariç olmak üzere, hayatında en az birkaç kez duymuştur.
Stairway to Heaven hatırlamak isteyenler için aşağıdaki videodan dinlenebilir:
1971 yılında piyasaya sürülen ve Led Zeppelin gitaristi Jimmy Page ve solisti Robert Plant tarafından bestelenen “Stairway to Heaven”, rock müziğin en büyük klasiklerinden birisi olarak kabul edilmektedir. Wikipedia’dan aldığımız aşağıdaki tablo farklı müzik otoritelerinin şarkıyı yerleştikleri sıralamayı bize göstermektedir (https://www.wikizero.pro/index.php?q=aHR0cHM6Ly9lbi53aWtpcGVkaWEub3JnL3dpa2kvU3RhaXJ3YXlfdG9fSGVhdmVu):
Şarkı bir klasik haline geldikten ve yıllar sonra, beklenmedik bir telif hakkı ihlali iddiası ortaya çıkar.
A.B.D.’nden pek tanınmayan “Spirit” isimli bir rock grubunun “Taurus” isimli enstrümental şarkısının, “Stairway to Heaven” şarkısının efsanevi başlangıç bölümüne yakın benzerlik içerdiği iddiası ortaya atılır.
“Taurus” şarkısı 1968 yılında piyasaya sürülmüştür ve “Spirit” grubunun gitaristi “Randy California” tarafından bestelenmiştir.
Meseleyi daha da tuhaflaştıran Led Zeppelin ve Spirit gruplarının, Taurus şarkısı piyasaya çıktıktan sonra ve Stairway to Heaven şarkısı piyasaya sürülmeden önce bir turne sırasında birlikte sahneyi paylaşmış olmalarıdır.
Aşağıda Stairway to Heaven ve Taurus’u birlikte dinleyebileceğiniz bir Youtube videosuna yer veriyoruz. Yazıya devam etmeden önce dinlemenizi öneririz.
Randy California, 1997 yılında hayatını kaybetmiştir. 2014 yılında Spirit grubunun üyesi Mark Andes ve Randy California adına hareket eden bir mütevelli, Led Zeppelin aleyhine telif hakkı ihlali davası açar.
Davacıların iddiası, Taurus şarkısının Led Zeppelin üyeleri tarafından -muhtemelen turne esnasında- duyulduğu ve Stairway to Heaven’ın Taurus’tan kopyalanarak bestelendiğidir.
2016 yılında Los Angeles Bölge Mahkemesi hakimi şarkılar arasında yeterli derecede benzerlik olduğu görüşüyle, iddianın değerlendirilmesi amacıyla bir jüri oluşturulmasına karar verir. Jüri aynı yıl içinde verdiği kararında, şarkılar arasındaki benzerliklerin telif hakkı ihlaline yol açacak derecede yüksek olmadığı görüşüne ulaşır ve karar davacı aleyhine çıkar. Bu noktada, davada jürinin Taurus’un stüdyo versiyonunu dinleyemediği, şarkının müzik uzmanları tarafından çalınan halini dinleyerek karar verdiği belirtilmelidir. Bunun nedeni, şarkının bestelendiği tarihte telif hakkı korumasının, müzik eserlerinin kağıda dökülmüş haline tanınmasıdır.
Davacı vekili, bu kararı temyiz eder ve San Francisco’daki Federal Temyiz Mahkemesi temyiz talebini görüşür. Temyiz Mahkemesi, jürinin Taurus’un kayıtlı halinin dinlenilmesine izin verilmemesi hususu da dahil olmak, yargılamaya dair bazı eksiklikler nedeniyle, 28 Eylül 2018 tarihinde ilk derece mahkemesinin kararını bozar ve davanın yeni oluşturulacak bir jüri tarafından değerlendirilmesi yönündeki kararla birlikte davayı ilk derece mahkemesine geri gönderir. Yeni jüri, Taurus’un kaydedilmiş halini dinleyebilecek olsa da, kararını gene de şarkıların notaya dökülmüş hallerinin karşılaştırılması üzerinden verecektir. (Detaylar için bkz.: https://www.bloomberg.com/news/articles/2018-09-28/led-zeppelin-to-face-retrial-over-stairway-theft-claims; https://www.cbsnews.com/news/stairway-to-heaven-led-zeppelin-new-trial-ordered-copyright-lawsuit-2018-09-28/ – Temyiz Mahkemesi kararı için bkz.: http://cdn.ca9.uscourts.gov/datastore/opinions/2018/09/28/16-56057.pdf)
Son olarak, her iki şarkının da bir uzman tarafından notaları bakımından karşılaştırıldığı bir videoyla yazıya son verelim:
Yüreğim Led Zeppelin tarafında atsa da, adalet yerini bulsun diyerek; davanın sonucunu merakla bekleyeceğim.
Önder Erol ÜNSAL
Ekim 2018
Gitar çalan bir rock sever fikri mülkiyet hukukçusu olarak kanımca benzerlikler yok değil, zaten videoda da La minor akorların temel gitar akoru olduğu, herkesin bunu kullanabileceği ancak müzikalite ve ritmlerin benzer/aynı olmaması gerektiği söyleniyor. Şarkıyı seven biri olarak evet sanki bir esinlenme olabilir, bu tesadüf de olabilir ancak kopyalama olduğunu düşünmedim. Ayrıca Led zeppelin’in eserinde, ara notalar çok daha komplike ve müziği hoş, yani davacı grubun eserine kıyasla farklı bir “hususiyet” taşıyor.
yine ilgi çekici bir karar paylaşımı olmuş teşekkürler
selamlarımla
Filiz Hanım merhaba,
Değerlendirmeniz için çok teşekkürler. Sizinle esasen aynı fikirdeyim de, ama Led Zeppelin’in uzun bir liste halindeki tartışmalı esinlenmeleri kafamı da karıştırıyor. Wikipedia’da bu konuda özel bir başlık açılmış, vaktiniz olunca siz de bir bakın.
Selamlar.
(In their career, the British rock band Led Zeppelin recorded many songs that consisted, in whole or part, of pre-existing songs, melodies, or lyrics. They sometimes credited those sources, sometimes not. The band has been sued a number of times over attribution, some cases having concluded with others being awarded writing credit for the song in question.)
https://www.wikizero.pro/index.php?q=aHR0cHM6Ly9lbi53aWtpcGVkaWEub3JnL3dpa2kvTGlzdF9vZl9MZWRfWmVwcGVsaW5fc29uZ3Nfd3JpdHRlbl9vcl9pbnNwaXJlZF9ieV9vdGhlcnM
Bu “esinlenme” veya “araklama” mevzusu çokça tartışılan bir konu ve yalnızca Led Zeppelin değil bir çok müzisyen benzer ithamlara maruz kalıyor. Örneğin bildiğim kadarıyla Radiohead ve George Harrison aleyhlerinde açılan davalar neticesinde davacılarla anlaşmak zorunda kalan ünlü müzisyenlerden.
Yakın zamanda Türkiye’de de böyle ilginç bir konu gündeme geldi. En az Stairway to Heaven kadar hit olan Rolling Stones parçası Paint It Black’in Erkin Koray’ın bir şarkısından esinlenerek yazıldığı söyleniyor. Aslında bunu gündeme getiren Mick Jagger’ın bir röportajında yaptığı itiraf. Daha detaylı bilgi için şu linke bakabilirsiniz:
https://seyler.eksisozluk.com/rolling-stonesun-efsane-sarkilari-paint-it-black-icin-erkin-koraydan-esinlenmesi
Fakat Erkin Baba’nın dava yoluna gitme ihtimali düşük görünüyor. Zira kendisi de bu “esinlenme” metodunu sıkça kullanılmasıyla bilinen bir besteci:) Bu esinlenmelerin Baba’ya ait eserlerin değerini azalttığını söylemek de doğru olmaz sanırım.
Barış Bey yorumunuz için teşekkürler.
Sanırım, “esinlenme” ile “araklama” arasında oldukça ince bir çizgi var. Esinlenme tarafında kaldığınız sürece sorun yok, hatta bu yaratıcılığı besliyor ve tetikliyor diyebiliriz. Ancak, araklama boyutuna geçilince işler renk değiştiriyor ve tatsızlaşıyor.
Erkin Koray – Paint It Black mevzu bayağı ilginçmiş, bilmiyordum. Çok teşekkürler.