Geride bırakmakta olduğumuz 2024 yılının, Dünya Fikri Mülkiyet Teşkilatının (WIPO) sonuçlandırıp imzaya açtığı uluslararası andlaşmalar bakımından hayli başarılı geçtiği söylenebilir. Mayıs 2024’te kabul edilen “Fikri Mülkiyet, Genetik Kaynaklar ve Bağlantılı Geleneksel Bilgi Hakkında WIPO Andlaşması”nı (WIPO Treaty on Intellectual Property, Genetic Resources and Associated Traditional Knowledge), 22 Kasım 2024 tarihinde kabul edilen “Riyad Tasarım Kanunu Andlaşması” (Riyadh Design Law Treaty) takip etti.
“Fikri Mülkiyet, Genetik Kaynaklar ve Bağlantılı Geleneksel Bilgi Hakkında WIPO Andlaşması” hakkında detaylı bilgiyi Mayıs 2024’te IPR Gezgini’nde yayımlanan yazımda vermiştim, bu yazı ise “Riyad Tasarım Kanunu Andlaşması” hakkında bilgi verme amaçlıdır.
11-22 Kasım 2024 tarihleri arasında Suudi Arabistan’ın başkenti Riyad’da düzenlenen WIPO Diplomatik Konferansı, üzerinde yaklaşık 20 yıldır çalışılan “Tasarım Kanunu Andlaşması”nın kabul edilmesi gündemiyle toplanmıştı. Diplomatik Konferans başarıyla sonuçlandı ve “Tasarım Kanunu Andlaşması” kabul edilerek imzaya açıldı. Diplomatik Konferans’a ev sahipliği yapan Riyad şehrini onurlandırmak için de andlaşmaya resmi olarak “Riyad Tasarım Kanunu Andlaşması” adı verildi. İngilizce resmi adı “Riyadh Design Law Treaty” olan andlaşmanın, kabule dek geçen süreçte yaygın kullanılan kısaltması ise “DLT” şeklindedir.
DLT’den bahsetmeden önce okurlarımıza genel bir fikir vermek için, fikri haklar alanında WIPO tarafından idare edilen uluslararası andlaşmaların kaba tasnifini yapmak yerinde olacaktır:
A- Sınai mülkiyet haklarının uluslararası tescilini/korumasını düzenleyen WIPO andlaşmaları: Madrid Protokolü, Lahey Andlaşması, Patent İşbirliği Andlaşması, Lizbon Andlaşması gibi.
B- Sınıflandırma alanındaki WIPO andlaşmaları: Nis Andlaşması, Viyana Andlaşması, Strazburg Andlaşması, Locarno Andlaşması gibi.
C- Fikri hakların korumasını düzenleyen WIPO andlaşmaları:
(i) Genel koruma şartlarını düzenleyen WIPO andlaşmaları: Paris Sözleşmesi, Bern Sözleşmesi, WIPO Telif Hakları Sözleşmesi gibi.
(ii) Sınai mülkiyet haklarının korunmasında şekli şartları ve talep edilebilecek dokümanları standart hale getirmeyi amaçlayan WIPO andlaşmaları: Marka Kanunu Andlaşması, Marka Kanunu Hakkında Singapur Anlaşması, Patent Kanunu Andlaşması ve son olarak Riyad Tasarım Kanunu Andlaşması.
Üçüncü kategorinin ikinci alt başlığını oluşturan andlaşmaların en yenisi “Riyad Tasarım Kanunu Andlaşması” olmuştur. Bu alandaki diğer anlaşmaların ikisi marka alanında, birisi ise patent alanındadır. Türkiye bu andlaşmalardan yalnızca Marka Kanunu Andlaşması’na (TLT) 2005 yılından bu yana taraftır ve andlaşmayı uygulamaktadır. Gene marka alanında düzenlemeler içeren Singapur Andlaşması, Türkiye tarafından 2006 yılında imzalanmıştır, ancak onay ve katılım prosedürleri tamamlanmadığı için ülkemiz belirtilen andlaşmanın tarafı ve uygulayıcısı değildir. Benzer şekilde Patent Kanunu Andlaşması (PLT) de 2000 yılında ülkemiz tarafından imzalanmıştır, ancak Türkiye bu andlaşmaya ilişkin olarak da onay ve katılım süreçlerini tamamlamadığından, bu andlaşmanın da tarafı ve uygulayıcısı değildir.
Türkiye’nin, Riyad Tasarım Kanunu Andlaşması Diplomatik Konferansı’na katıldığı konferans dokümanlarından görülmektedir. Katılım sağlanmış olmakla birlikte, Andlaşma metni Türkiye tarafından Diplomatik Konferans’ın sonunda imzalanmamıştır. Dolayısıyla, ülkemizin andlaşmaya katılım niyetinin olup olmadığı şu an için bilinmemektedir. Uluslararası andlaşmaların imzalanması genellikle andlaşmalara katılım niyeti olarak yorumlanabilse de, son yıllarda sınai mülkiyetle ilgili uluslararası andlaşmalarda Türkiye’nin farklı bir tutum takındığı da söylenebilir. Şöyle ki; imzalanmalarının üzerinden PLT bakımından 25 yıl, Singapur Andlaşması bakımından ise 19 yıl geçmiş olmasına rağmen, bu andlaşmaların onay ve katılım süreçleri Türkiye tarafından tamamlanmamıştır. Süreçlerin hangi nedenle sürdürülmediği konusunda herhangi bir açıklama da bulunmamaktadır. Hak sahipleri açısından avantajlı hükümler getiren ve bürokrasiyi olabildiğince azaltan bu andlaşmalara katılım süreçlerinin alanda çalışan sivil toplum kuruluşlarınca takip edilmesi ve en azından bir açıklama yapılmasının sağlanması kanaatimce yerinde olacaktır.
Konumuza yani Riyad Tasarım Kanunu Andlaşması’na (bundan sonra DLT olarak anılacaktır) dönecek olursak, DLT aynı kategoride bulunan diğer uluslararası andlaşmalarla (TLT, Singapur And., PLT) benzer amaçlarla oluşturulmuştur. Bu amaç; andlaşmaya taraf olacak ülkelerin sınai mülkiyet ofislerinin, tasarımların tescili amacıyla yapılan başvurularda ve ilgili diğer işlemlerde isteyebilecekleri belgeleri ve şekli incelemedeki şartları standart hale getirerek ve bürokrasiyi mümkün olduğunca minimalize ederek, tasarım haklarının korunmasını hak sahipleri bakımından daha kolay hale getirmektir.
Bu amaca yönelik olarak düzenlenen DLT 34 maddeden oluşmaktadır, maddeler 1-23 andlaşmanın esasa ilişkin hükümlerini oluştururken, maddeler 24-34 andlaşmanın idaresi, revizyonu, taraf olma, çekinceler gibi andlaşmanın yürütülmesine ilişkin hükümleri içermektedir. Buna ilaveten, DLT’nin 18 maddeden oluşan bir yönetmeliği ve andlaşmanın eki olan bir ilke kararı metni (resolution) mevcuttur.
DLT’nin andlaşma metni ve yönetmelik kapsamında temel olarak düzenlediği hususlar aşağıdaki şekilde özetlenebilir:
- Tasarım başvurusunda taraf ülke ofislerince istenebilecek belge ve bilgilerin sayılması ve standart hale getirilmesi.
- Başvurusu yapılan tasarımın gösterimine ilişkin çeşitli şartların düzenlenmesi.
- Çoklu tasarımlara belirli şartlar dahilinde izin verilmesi.
- Başvuru tarihinin belirlenmesine ilişkin şartların standart hale getirilmesi.
- Hoşgörü süresinin taraf ülkeler bakımından 12 ay olarak düzenlenmesi.
- Süre limitlerinin geçirilmesi halinde telafi yöntemlerinin belirlenmesi.
- Tasarım yenilemesine ilişkin süreçlerin basitleştirilmesi.
- Tasarımlar için elektronik başvuru ve elektronik rüçhan belgesi takas sistemlerinin oluşturulmasının benimsenmesi.
- Yayım erteleme süresinin taraf ülkeler için en az altı ay olacak şekilde düzenlenmesi.
DLT’yi detaylı olarak incelemek isteyen okurlarımız için Andlaşma, Yönetmelik ve İlke Kararı Metnine erişimi sağlayacak bağlantıyı paylaşıyoruz. Andlaşma hükümlerinin tek tek açıklanması bu yazının amacını aştığından düzenlemelerin detaylarını merak eden okuyucularımızın bu metinleri incelemeleri yerinde olacaktır.
Ülkemizin Riyad Tasarım Kanunu Andlaşması’nı kısa sürede imzalamasını, ancak bununla da yetinmeyerek, hem DLT hem Singapur Andlaşması hem de PLT’ye ilişkin onay ve katılım süreçlerini tamamlayarak hak sahiplerinin lehine düzenlemeler içeren bu andlaşmaların uygulamasına başlamasını dileyerek yazımı sonlandırıyorum.
Önder Erol ÜNSAL
Aralık 2024