Bu yazıda, oldukça prestijli özel bir patent ailesi türü olan triadik patentlerden ve triadik Türk patent istatistiklerinden bahsedeceğim.
Bir patent ailesi, aynı buluşu kapsayan ve çeşitli ülkelerde yapılan patent başvuruları grubudur. Bir ailedeki başvurular birbirleriyle rüçhan talepleri aracılığıyla ilişkilidir.[i] Başka bir deyişle, bir patent ailesi ortak bir mucit(ler) tarafından açıklanan ve birden fazla ülkede patent başvurusu yapılan aynı buluştur.
Triadik (üçlü) patentler, aynı patent sahibi veya mucit tarafından aynı buluş için Avrupa Patent Ofisi (EPO), Amerika Birleşik Devletleri Patent ve Marka Ofisi (USPTO) ve Japonya Patent Ofisi’nde (JPO) patent belgesi almış özel bir tür patent ailesidir.
Triadik patentler, sahibinin her üç patent ofisinde de nispeten yüksek patent başvurusu ve yıllık ücret maliyetlerine katlanmaya istekli olduğu için genellikle en fazla kar beklediği seçilmiş bir buluş grubunu yansıtır.[ii]
Patent göstergeleri – bilim ve teknoloji bağlamında – ülkeler, firmalar, endüstriler, teknoloji alanları vb. arasında buluş performansını, bilginin yayılmasını ve yenilikçi faaliyetlerin uluslararasılaşmasını ölçmek için kullanılır. Yaygın bir yaklaşım, belirli bir patent ofisinden alınan bilgilere (başvurular, belgeler, vb.) dayalı olarak patent göstergelerini hesaplamaktır. Bu göstergelerin zenginliği ve gücü genel olarak kabul edilmekle birlikte, göstergeler ilgili ülkeye yönelik avantaj yanlılığından etkilenirler – buluş faaliyetleriyle orantılı olarak, yerli başvuru sahipleri yabancı başvuru sahiplerine kıyasla kendi ülkelerinde daha fazla patent başvurusunda bulunma eğilimindedir.[iii] OECD, tüm önemli buluşları yakalamak ve uluslararası olarak karşılaştırılabilir hale getirmek üzere tasarlanmış triadik patent ailesi göstergesini geliştirmiştir. Triadik patent ailesi sayıları kullanarak ülkeler arasında doğruluk payı daha yüksek bir karşılaştırma yapmak mümkündür. Elbette triadik patentler, triadik olmayanlardan her zaman daha kalitelidir/değerlidir gibi bir genelleme yapmak doğru olmaz. Ancak hiç kimsenin mali değeri olmayan bir buluş için ciddi miktarda masrafa girmeyeceğini varsayarsak, triadik patentin bir bakıma dünyanın en gelişmiş ülkelerinde buluşun kullanım alanının bulunduğu ve mali ya da stratejik değeri olduğunun bir göstergesi olduğunu kabul edebiliriz.
Bir ülkenin triadik patent sayısı OECD tarafından bir gelişmişlik göstergesi olarak değerlendirilir. OECD 2020 istatistiklerine göre triadik patent sayısında ilk on ülke sırasıyla şöyledir: Japonya, A.B.D., Çin, Almanya, Güney Kore, Fransa, İngiltere, İsviçre, İtalya, İsveç[iv]. WIPO’nun 2020 verilerine göre Türkiye yerli patent başvuru sayısında dünyada 14. sırada[v] (2022’de 11. sırada) olmasına rağmen OECD 2020 istatistiklerine göre triadik patent sayısında 59 ülke arasında 28. sıradadır.[vi]
2013 yılı verilerine göre Triadik patent aileleri sayısı toplam nüfusa oranlandığında ise en buluşçu ülkeler İsviçre, Japonya, Almanya, İsveç ve Danimarka olmaktadır. Aynı yılda OECD ülkeleri arasında nüfusuna oranla sahip olduğu triadik patent sayısında Türkiye 35. sıradaydı.[vii] Ancak 2020 verilerine göre sıralamada 43. sıraya gerilediği görülmektedir.[viii]
Triadik patent sayımız son yıllarda hızla artmış olsa da dünyadaki yerimizin gerilemesi, diğer ülkelerde artışın daha fazla olduğunu göstermektedir. Triadik patent sayımız kapasitemizin çok gerisindedir. Dünyada bulunduğumuz konuma göre (nüfusumuz ve patent başvuru sayımız dikkate alındığında) çok daha fazla triadik patent sayısına (mevcut sayıdan yaklaşık 30 kat fazlasına) sahip olmalı ve sıralamada daha yükseklerde olmalıydık.
Peki kaç triadik patentimiz var? Ülkemizdeki triadik patent ailesi sayısını hesaplamak adına yaptığım araştırma sonucunda 14.12.2023 itibariyle Türkiye’den 215 triadik patent ailesi tespit ettim. Bu sayı halen yaşayıp yaşamadığına bakılmaksızın anılan üç ülkede de patent belgesi almış olan patent ailesi sayısını göstermektedir (Bu bakımdan belgeye itiraz üzerine hükümsüz kılınmış ya da yıllık ücretlerini yatırmadığı için geçersiz sayılmış belgeler de bu listede bulunuyor olabilir). Hesaplamayı Türk patent sahibi (Türkiye’de ikameti olan başvuru sahibi) bulunan patentler üzerinden yaptım. Listede eksiklik/hata olduğunu düşünüyorsanız yazının sonundaki e-mail adresinden bana ulaşabilirsiniz.
Bulabildiğim en eski Türk triadik patent ailesi 02.02.1998 rüçhan tarihine sahip HLEKS GIDA SAN. VE TİC. A.Ş.’ye ait (EP1051076, US6364521, JP4171175B) patent ailesidir. Buluş sahibi SEMİH İBRAHİM ERDEN olup buluş patlayan şeker üretimiyle ilgilidir. Firma dünya çapında 70’den fazla ülkeye ihracat yapmaktadır.[ix]
Türk triadik patent ailelerinin yayın tarihlerine göre dağılımı aşağıdaki gibidir. Görüldüğü üzere en yoğun dönem 2015-2019 arası yayın tarihine sahip patentlere aittir.
Türkiye’de en çok triadik patent ailesine sahip özel/tüzel kişilerin listesi aşağıdaki gibidir:
| Sıra | Patent Sahibi | Triadik Patent Sayısı |
| 1 | SANKO TEKSTİL İŞLETMELERİ SAN. VE TİC. A.Ş. | 25 |
| 2 | VESTEL ELEKTRONİK SAN. VE TİC. A.Ş. | 20 |
| 3 | TÜBİTAK | 16 |
| 4 | SABANCI ÜNİVERSİTESİ | 13 |
| 5 | KOÇ ÜNİVERSİTESİ | 9 |
| 6 | ARÇELİK A.Ş. | 8 |
| 7 | UTKU BÜYÜKŞAHİN / SENSOBRIGHT IND. LLC. | 7 |
| 8 | ASELSAN ELEKTRONİK SAN. VE TİC. A.Ş. | 4 |
| 8 | ERKE ERKE ARAŞTIRMALARI VE MÜH. A.Ş. | 4 |
| 8 | KORDSA | 4 |
| 8 | ÖZYEĞİN ÜNİVERSİTESİ | 4 |
| 8 | YEDİTEPE ÜNİVERSİTESİ | 4 |
En çok triadik patente sahip buluş sahipleri (mucitler) ise aşağıdaki gibidir:
ÖZGÜR ÇOBANOĞLU (14), JITKA ERYILMAZ (10), BARBAROS KİRİŞKEN (7), UTKU BÜYÜKŞAHİN (7), ERTUĞ ERKUŞ (7), ÖZGÜR AKDEMİR (6), FATMA KORKMAZ (6), HAMİT YENİCİ (6), FEHİM ÇAĞLAR (4), SERKAN MERT (4), YUSUF ÖZGÜR ÇAKMAK (4), MUSTAFA NACİ ÖZTÜRK (4), ERDOĞAN BARIŞ ÖZDEN (3)
Türk triadik patentlerin patent sınıfları incelendiğinde en çok patentin dokuma kumaşlar, teşhis amaçlı ölçümler, cerrahi aletler, veri işleme ile ilgili girdi düzenlemeleri, tıbbi preparatlar alanlarında olduğu görülmektedir:
| Patent Sınıfı | Açıklama |
| D03D15 | Kullanılan liflerin, filamentlerin, ipliklerin, ipliklerin veya diğer çözgü veya atkı elemanlarının malzemesi, yapısı veya özellikleri ile karakterize edilen dokuma kumaşlar |
| G06F3 | İşlenecek verilerin bilgisayar tarafından işlenebilecek bir forma aktarılması için girdi düzenlemeleri; Verilerin işlem biriminden çıkış birimine aktarılması için çıktı düzenlemeleri, örn. arayüz düzenlemeleri |
| A61B5 | Teşhis amaçlı ölçümler; Kişilerin tanımlanması |
| D02G3 | İplikler veya iplikler, örneğin fantezi iplikler; Başka şekilde tanımlanmamış, bunların üretimine yönelik işlemler veya cihazlar |
| D03D1 | Belirli eşyaları yapmak için tasarlanmış dokuma kumaşlar |
| G06T7 | Görüntü analizi |
| A61K31 | Organik etken maddeler içeren tıbbi preparatlar |
| A41D1 | Giysiler |
| A61B17 | Cerrahi aletler, cihazlar veya yöntemler, örneğin turnikeler |
| A61N1 | Elektroterapi; ve bunun için devreler |
| A61K9 | Özel fiziksel form ile karakterize edilen tıbbi preparatlar |
| A61P31 | Antienfektifler, yani antibiyotikler, antiseptikler, kemoterapötikler |
| D03D13 | Çözgü veya atkı ipliklerinin özel yerleşimi ile karakterize edilen dokuma kumaşlar, örneğin kavisli atkı iplikleri, süreksiz çözgü iplikleri, diyagonal çözgü veya atkı |
| G01L5 | Belirli amaçlar için özel olarak uyarlanmış kuvvet, iş, mekanik güç veya tork ölçme aparatları veya yöntemleri |
| G01N33 | G01N1/00 – G01N31/00 grupları tarafından kapsanmayan özel yöntemlerle malzemelerin araştırılması veya analiz edilmesi |
En çok atıf yapılan Türk triadik patent aileleri ise aşağıdaki gibidir:
Buluşa yapılan atıf sayısı, ilgili alanın popülerliği, buluşun tekniğe yaptığı katkının miktarı, yabancı ortağın olması, eski tarihli başvuru olması vb. pek çok kriterden etkilenir. Bu bakımdan bir patentin değerini belirlerken atıf sayısı tek başına bir gösterge olarak kullanılamayabilir.[x] Yine de patentin değerini belirlemede önemli bir gösterge olarak kabul edilir. Sonraki patent başvurularında yeniliğe veya buluş basamağına itiraz edilirken atıfta bulunulan patentler, atıf almayan patentlerden daha değerlidir. Engelleyici bu atıflar, atıfta bulunulan patentin diğer patentlerin verilmesini tehdit ettiğini gösterir; bu da atıfta bulunulan patentin sahibine önemli bir rekabet avantajı sağlayabilir, çünkü atıfta bulunulan patent, rakipleri ilgili buluşlar üzerinde patent almaktan yasal olarak mahrum bırakarak veya patentlerinin kapsamını daraltarak rakipleri pazarlardan ve teknolojilerden uzak tutabilir.[xi]
Türk Triadik patentlerin EPO, USPTO ve JPO’nun yanı sıra en çok giriş yaptığı ülkeler ise aşağıdaki gibidir:
| Ülke | Giriş Oranı (%) |
| Çin | 64,2 |
| İspanya | 49,1 |
| Güney Kore | 40,1 |
| Polonya | 32,5 |
| Danimarka | 28,3 |
| Kanada | 25,0 |
| Brezilya | 23,1 |
| Portekiz | 22,6 |
| Avustralya | 17,0 |
| Avrasya Patent Ofisi | 14,2 |
| Rusya | 13,7 |
| Avusturya | 12,7 |
| Meksika | 12,3 |
| İsrail | 10,4 |
Yukarıdaki listeden anlaşılacağı üzere, örneğin Türk triadik patent ailelerinin %64,2’si Çin’e de giriş yapmaktadır. Avrupa’da İspanya ve Polonya ile üretim rekabeti içinde olmamızdan dolayı bu ülkelere girişlerin de yüksek olduğu görülmektedir.
Genele bakıldığında, Türk başvuru sahiplerinin en çok patent başvurusu yaptığı ülkeler ise şöyledir: ABD, Çin, İspanya, Japonya, Almanya, Polonya, Avustralya, Kanada, Güney Kore, Avusturya, Rusya.
EPO, USPTO ve JPO’dan ikisinde patent belgesi almış, üçüncüden alamamış ya da henüz işlemleri devam eden başvurulara sahip özel/tüzel kişiler aşağıdaki gibidir. Bu buluşlar triadik patent adayı olarak değerlendirilebilir:
| Patent Sahibi | İkili Patent Sayısı (EP-US veya EP-JP veya US-JP belgesi olanlar) |
| SANKO TEKSTİL İŞLETMELERİ SAN. VE TİC. A.Ş. | 14 |
| KORDSA | 8 |
| VESTEL ELEKTRONİK SAN. VE TİC. A.Ş. | 6 |
| TÜBİTAK | 5 |
| SAMET KALIP VE MADEN EŞYA SAN. VE TİC. A.Ş. | 3 |
| SABANCI ÜNİVERSİTESİ | 2 |
| ARÇELİK A.Ş. | 2 |
| ASELSAN ELEKTRONİK SAN. VE TİC. A.Ş. | 2 |
| BAHTİYAR TAŞYAĞAN | 2 |
| EDKO PAZARLAMA TANITIM TİC. LTD. ŞTİ. | 2 |
| MEHMET KURT | 2 |
| SERHAN AKMAN | 2 |
| YEDİTEPE ÜNİVERSİTESİ | 2 |
Tüm Türk triadik patentlerin listesine buradan ulaşabilirsiniz. Lütfen kaynak göstermeden kullanmayınız.
Buraya kadar sunulan istatistiklere yabancı şirketlerde çalışan ya da yabancı şirketler aracılığıyla başvuru yapan Türk mucitlerin patentleri dahil edilmemiştir. Buluş sahipleri arasında Türk bulunan (Türkiye’de ikamet eden ya da Türk vatandaşı olarak buluş yapan) yabancı şirketlere ait triadik patent sayısı ise 119’dur. Buna göre patent sahibi veya buluş sahibi (mucit) Türk olan (Türkiye’de ikamet eden ya da Türk vatandaşı olarak buluş yapan) tüm triadik patent ailesi sayısı toplam 334’tür.
Yabancı şirketlerde çalışan ya da yabancı şirketler aracılığıyla başvuru yapan ve Türkiye’de ikamet eden ya da Türk vatandaşı olarak buluş yapan Türkler arasında en çok triadik patente sahip mucitler aşağıdaki gibidir:
MAHMUT FARUK AKŞİT (19), ERTUĞRUL ARPAÇ (6), ÇAĞATAY ÇAPAR (3), ERKİN GEZGİN (3), MEHMET KEMAL ÖZKAN (3), ZEYNEP TOSUN (3).
Buluş sahipleri arasında Türkiye’de ikamet eden ya da Türk vatandaşı olarak buluş yapan bir Türk olan yabancı şirkete ait en eski triadik patent ailesi ise 29.02.1984 rüçhan tarihine sahip UNILEVER NV [NL]’ye ait (EP0153857, US4615819, JPH0360880B) patent ailesidir. Buluş sahibi ÖZALP ERKEY [TR] olup buluş deterjan bileşimi ile ilgilidir.
Yukarıda sayılanlar dışında Türk asıllı olup yurtdışında ikamet eden ve/veya yabancı uyrukla başvuru yapan ve yabancı şirketlerde çalışan mucitlerimizin de triadik patentleri vardır ancak bunların tespiti daha zordur. Aralık 2023 sonu itibariyle en çok triadik patente sahip Türk asıllı mucit UĞUR ŞAHİN olup, 45 triadik patent ailesine sahiptir ve 9 tane de triadik adayı olan ikili patenti vardır. FATİH M. ÖZLÜTÜRK ise 13 triadik patent ailesine sahiptir ve 5 tane de triadik adayı olan ikili patenti vardır.
SON SÖZ
Dünyada en çok patente sahip Türk mucitlerden bahsettiğim önceki yazımda[xii] ve burada bütün bu patent istatistiklerini sunmamın sebebi, çok sayıda başarılı insanımızın ve şirketimizin/kurumumuzun olduğunu göstermekti. Ancak, artık ülkemizin dünya sıralamasında nicelik olarak öne çıktığı gibi (yerli patent başvuru sayısında 2022 WIPO istatistiklerinde 11. sıradayız) nitelik olarak da (Küresel İnovasyon Endeksinde (GII) 2023’te 39. sıradayız) en yukarılarda olmasını sağlamalıyız. Patent açısından bize düşen ülke olarak kaliteli patent sayımızı arttırmak ve ülkemize değer kazandırmak olmalıdır. Peki patent kalitesini nasıl arttırabiliriz?
Bir sonraki yazımda ülkemizde patent kalitesinin arttırılmasına yönelik görüşlerimi paylaşmaya çalışacağım.
Mustafa Güney ÇALIŞKAN
Ocak 2024
[i] Patent families, https://www.epo.org/en/searching-for-patents/helpful-resources/first-time-here/patent-families
[ii] Guellec ve van Pottelsberghe de la Potterie, 2008.
[iii] Triadik Patent Families Methodology, Hélène Dernis and Mosahid Khan, OECD Science, Technology and Industry Working Papers, 2004, s.3, https://www.oecd-ilibrary.org/docserver/443844125004.pdf?expires=1698821159&id=id&accname=guest&checksum=A4E82DEF8BC2CC9E943A0323FC4E2FF3
[iv] Triadik patent families, OECD, https://data.oecd.org/rd/triadik-patent-families.htm
[v] WIPO IP Statistics Data Center, https://www3.wipo.int/ipstats/key-search/indicator
[vi] Triadik patent families, OECD, https://data.oecd.org/rd/triadik-patent-families.htm; WIPO’nun 2020 verilerine göre patent başvuru sayısı itibariyle ilk on ülke arasında olmasına rağmen triadik patent sayısında ilk ona giremeyen ülkeler şunlardır: Hindistan, Rusya, Kanada, Avustralya, Brezilya.
[vii] OECD Factbook 2015-2016, Environment and Science Research and Development, Patents, s.157, https://www.oecd-ilibrary.org/patents_5jm0wzlv7jf0.pdf
[viii] OECD 2020 triadik patent verileri aynı yıla ait ülke nüfuslarına bölünerek elde edilmiş sonuçlara göre.
[ix] Hleks, “Patlayan Şekerde” dünya lideri, https://retailturkiye.com/firmalardan/hleks-patlayan-sekerde-dunya-lideri/
[x] Bağımsız Örneklem Testiyle Patent Kalite Kriterleri Değerlendirmesi: Beyaz Eşya Sektöründe Bir Uygulama, Ekrem Ayhan ÇAKAY, İstanbul Teknik Üniversitesi – Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Temmuz 2020, s.58-59, https://polen.itu.edu.tr:8443/server/api/core/bitstreams/08188dc0-9c41-4386-b626-e0dc3194e1ab/content
[xi] The Market Value of Blocking Patent Citations, Dirk Czarnitzki, Katrin Hussinger, Bart Leten, ZEW Discussion Paper No. 11-021, 2011, s.18.
[xii] Dünya Çapında En Çok Patente Sahip Türk Mucitler, https://iprgezgini.org/2024/01/10/dunya-capinda-en-cok-patente-sahip-turk-mucitler/
Öncelikle bilgiler için sonsuz teşekkürler. Ülkemiz olarak gerek gerçek kişi ve gerekse tüzel kişi triadik patent başvurularının toplam sayısı olarak, dünya geneli sıralamasında neredeyiz. Yanıt için şimdiden teşekkürler
Merhaba, triadik patentlerle ilgili maalesef dünya çapında bir bilgiye ulaşamadım. En detaylı bilgi OECD verilerinde var. Yazıda belirttiğim gibi, OECD istatistiklerinde yer alan ülkeler arasında 28. sıradayız. Dünya genelini düşündüğümüzde ise 30lu sıralarda olabileceğimizi tahmin ediyorum.