3 Aralık 2021 tarihinde Hindistan Bitki Çeşitlerini Koruma ve Çiftçi Hakları Kurumu[1] tarafından PepsiCo India Holding’e (PepsiCo) ait bir patates çeşidine verilen bitki çeşidi koruma tescili iptal edildi.[2]
PepsiCo firması ünlü cips markası Lays’de kullanıldığı söylenen patates çeşidini Hindistan’da Bitki Çeşitlerinin Korunması ve Çiftçi Hakları Yasası kapsamında 2016 yılında tescil ettirmiştir.
Peki dünyaca ünlü Lays markalı cipslerin yapıldığı bu patatesleri önemli ve özel kılan nedir?
Bu patatesler, sıradan patateslerden daha düşük nem seviyesine sahiptir ve böcek ile bakterilere karşı dayanıklılıklarının daha yüksek olması gibi özellikleri bulunmaktadır.
Bilindiği üzere, bitkiler üzerinde sui generis bir koruma sağlanması gerektiğinden hareketle 1961 yılında Yeni Bitki Çeşitlerinin Korunması Uluslararası Birliği Sözleşmesi (UPOV Sözleşmesi) kabul edilmiştir. Bu düzenleme ile ıslahçı hakları ilk defa uluslararası düzeyde tanınmıştır. Bu sözleşmede ülkeler koruma çeşitleri olarak sınırlandırılmamış, her devlet kendi rejimi ile korumanın sağlanması konusunda düzenlemeler getirmekte serbest bırakılmıştır.[3] Bu doğrultuda, Hindistan’da 2001 yılında kabul edilen “Bitki Çeşitlerini Koruma ve Çiftçi Hakları Kanunu (PPVFRA)” da UPOV Sözleşmesi çerçevesinde yürürlüğe girmiştir. Ancak, Hindistan’ın ekonomik ve sosyal hayatında tarımın önemli rolü nedeniyle, Hindistan bitki çeşitlerine verilen sui generis hakların büyük tepkiyle karşılandığı ülkelerden biri olmuştur. Bu bağlamda, yasal düzenlemeler çoğunlukla ve mümkün olduğu ölçüde çiftçiler lehine düzenlenmiştir. Örneğin, Kanunun 39. maddesinde “Çiftçi Hakları” başlıklı madde bulunmakta olup, ilgili madde kapsamında çiftçilerin haklarının korunması amacıyla bazı istisnalar getirilmiştir. Şöyle ki; Kanunun 39. maddesinin dördüncü bendinde bir çiftçinin, bu kanuna göre korunan çeşitlerin tohumları da dahil olmak üzere çiftçilik ürünlerini, aynı şekilde tasarruf etme, kullanma, ekme, yeniden ekme, değiştirme, paylaşma veya satma hakkına sahip olduğu kabul edilmiştir.[4]
Genel açıklamaların ardından yazımızın konusu ihtilafa gelecek olursak.
Hindistan’da PepsiCo firmasına ait FL 1867 (tescil no: 50 of 2016) ve FL 2027 (tescil no: 59 of 2016) isimleriyle kayıtlı iki adet bitki çeşidi tescili bulunmaktadır.[5]
Sürdürülebilir ve Bütünsel Tarım İttifakı’ndan aktivist Kavitha Kuruganti tarafından 11 Haziran 2019 tarihinde FL 2027 patates çeşidi tescilinin iptal başvurusu gerçekleştirilmiştir. 2016 yılında tescil edilen bitki çeşidinin iptal başvurusunun 2019 yılında gerçekleşmesi tesadüfi değildir. Bu başvuru PepsiCo’nun çiftçilere karşı açtığı davanın takibinde gerçekleşmiştir.
İptal kararını açıklamadan önce PepsiCo firması ve çiftçiler arasında ortaya çıkan uyuşmazlıktan bahsetmek gerekmektedir.
2019 yılında PepsiCo firması Hindistan’da yürürlükte olan Bitki Çeşitlerinin Korunması ve Çiftçi Hakları Kanunu’nun (PPV&FR) 64. maddesi[6] çerçevesinde, tescilli bitki çeşidi hakkını ihlal ettikleri gerekçesiyle Gujarat’ta rakip yerel firmalara, soğuk hava deposu ve tohum işletmelerine ve de dört adet çiftçi aleyhine dava[7] açmıştı.
Bu davanın Hindistan’da büyük tepki toplaması üzerine PepsiCo, çiftçiler aleyhindeki tüm davalarını hükümet ile yapılan görüşmeler sonunda, uzlaşmazlıkların uzun vadeli ve dostane şekilde çözülmesini amaçladıklarını belirterek geri çekti.[8]
Bu davayı takiben, aktivist Kavitha Kuruganti tarafından 2019 yılında tescilin iptali için yapılan başvuru 3 Aralık 2021 tarihinde karara bağlanmıştır. Kararda birden fazla gerekçe ile PepsiCo firmasına ait yeni bitki çeşidi tescilinin iptaline karar verilmiştir. İptal gerekçeleri aşağıdaki şekildedir:
- PPVFRA 34. madde (a) bendinde düzenlenen, tescil belgesinin verilmesinin başvuran tarafından sağlanan yanlış bilgilere dayanması hükmü.
- PPVFRA 34. madde (b) bendinde düzenlenen tescil belgesinin bu kanun çerçevesinde koruma elde etmeye uygun olmayan bir kişiye verilmesi hükmü.
- PPVFRA 34. madde (c) bendi doğrultusunda tescil için gerekli olan bilgi, belge veya materyallerin tescil otoritesine sunulmaması hükmü.
- PPVFRA 34. madde (h) bendi doğrultusunda tescilin kamu yararına aykırı olması hükmü.[9]
Bazı dernek ve kuruluşlara göre; çiftçi hakları savunucuları tarafından PepsiCo India gibi çok uluslu büyük bir şirkete karşı dava kazanılması büyük bir başarıdır ve bu kararın çiftçilerin tohumları kullanma serbestisini desteklediği ve kararın kamu yararı bendine atıf yapması nedeniyle çok önemli ve tarihi olduğu düşünülmektedir.
Ancak, kararda çok uluslu büyük şirketlerin haklarının kapsamı ve etkisi hakkında bir unsur bulunmadığı, dolayısıyla çıkarılacak tek sonucun başvuru sahiplerinden beklenen şekli şartlara dikkat edilmesi gerektiği olduğu ve kararın tamamen şekli bir karar olduğu yönünde görüşler de bulunmaktadır.
Şöyle ki[10]; PepsiCo’ya ait FL2027 bitki (patates) çeşidi tescili, Amerikalı Dr. Robert W. Hoopes tarafından geliştirilmiştir. Dr. Hoopes haklarını, unvanını daha sonra Frito-Lay North America, Inc. olarak değiştirilen Recot Inc, ABD’ye ve daha sonra bitki çeşidi başvuru sahibi olan PepsiCo India Holdings Private Limited’e devretmiştir. Dr. Hoopes ve Recot Inc. arasındaki devrin 1999 tarihli Hindistan Damga Yasası’nın gerektirdiği şartlarda yapılmadığı ve devreden tarafından imzalanmış gibi görünmediği tespit edilmiştir. Buna ek olarak, Recot, Inc. ile PepsiCo India arasında herhangi bir devir sözleşmesi yapılmadığı ve iki firma arasında sözlü olarak devir gerçekleştirdiği iddia edilmiştir.
Ayrıca, kararda başvuru tarihinin ABD’nde 2002 yılında, Hindistan’da ise 2009 yılında olduğu ve bu çelişki nedeniyle başvurunun “mevcut çeşit” olarak kaydedilmesi gerekirken “‘yeni bir çeşit” olarak kaydedildiği tespit edilmiştir. Bu çerçevede; PepsiCo tarafından gerçekleştirilen başvuruda yeni çeşidin tescili için gerekli olan “yenilik” kriterinin bulunmadığı görülmüştür. Şöyle ki; başvuruya konu bitki çeşidinin satış tarihi, Hindistan’daki başvuru tarihinden öncedir ve bu bağlamda “yenilik” kriteri sağlanamamıştır ve bu nedenle de mahkeme kararında tescilin iptal edilmesi gerektiği ifade edilmiştir. Dolayısıyla, materyal ve şekli şartların göz ardı edilmesi gibi eksiklikler, tescilin iptal gerekçelerinin büyük bir bölümünü oluşturmaktadır. Dünyaca ünlü büyük bir şirket olan PepsiCo’nun bunun gibi usul eksiklikleri nedeniyle tescilinin iptal edilmesi ise epeyce şaşırtıcıdır.
Uygun belgeler ile PepsiCo firmasına yeniden ilgili tescilin verilip verilmeyeceği şu anda net olarak bilinmiyor. Ancak, yeniden tescile kadar bu ihtilaf, kimilerine göre çiftçi haklarına, kimilerine göre ise tescil prosedürlerindeki eksiklere ilişkin önemli davalardan biri olarak hatırlanacaktır.
Aysu TAŞ
Mart 2022
DİPNOTLAR
[1] Protection of Plant Varieties and Farmers Rights’ Authority (PPV&FRA) . https://plantauthority.gov.in/
[2] https://plantauthority.gov.in/judgement-dated-03122021-revocation-application-relating-fl-2027-kavita-kuruganti-vs-pepsico-india
[3] Mustafa Tüysüz, ‘Sınai Mülkiyet Hakları Çerçevesinde Yeni Bitki Çeşitleri Üzerindeki Islahçı Hakkının Korunması’ (Ankara Üniiversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Özel Hukuk (Ticaret Hukuku) Anabilim Dalı, 2006). s.38
[4] Section 39 in The Protection of Plant Varieties and Farmers’ Rights Act, 2001
(iv) a farmer shall be deemed to be entitled to save, use, sow, resow, exchange, share or sell his farm produce including seed of a variety protected under this Act in the same manner as he was entitled before the coming into force of this Act: Provided that the farmer shall not be entitled to sell branded seed of a variety protected under this Act. Explanation.—For the purposes of clause (iv), “branded seed” means any seed put in a package or any other container and labelled in a manner indicating that such seed is of a variety protected under this Act.
[5] https://spicyip.com/2019/04/the-farmers-rights-law-lays-the-ipr-trap.html
[6] Section 64 in The Protection of Plant Varieties and Farmers’ Rights Act, 2001
64. Infringement.—Subject to the provisions of this Act, a right established under this Act is infringed by a person—
(a) who, not being the breeder of a variety registered under this Act or a registered agent or a registered licensee of that variety, sells, exports, imports or produces such variety without the permission of its breeder or within the scope of a registered licence or registered agency without permission of the registered licensee or registered agent, as the case may be;
(b) who uses, sells, exports, imports or produces any other variety giving such variety, the denomination identical with or deceptively similar to the denomination of a variety registered under this Act in such manner as to cause confusion in the mind of general people in identifying such variety so registered.
[7] PepsiCo India Holdings Pvt Ltd versus Atop Food Products Pvt Ltd R/SCA No. 6244 of 2018
PepsiCo India Holdings Pvt Ltd versus M/s Krishna Cold Storage Civil Suit No. 8 of 2018
PepsiCo India Holdings Pvt Ltd versus M/s Prabhudas Patel & Others Civil Suit No. 7 of 2018
[8] https://www.thehindu.com/business/Industry/pepsico-to-withdraw-case-against-gujarat-potato-farmers/article27013935.ece?homepage=true&utm_campaign=socialflow&fbclid=IwAR1ALQoY3XVnlMD47dfuPOcI_Z7KM_fRgQDSnGKgXIZSGvMdyd-anjlmh60
[9] 34. Revocation of protection on certain grounds.—Subject to the provisions contained in this Act, the protection granted to a breeder in respect of a variety may, on the application in the prescribed manner of any person interested, be revoked by the Authority on any of the following grounds, namely:—
(a) that the grant of the certificate of registration has been based on incorrect information furnished by the applicant;
(b) that the certificate of registration has been granted to a person who is not eligible for protection under this Act;
(c)that the breeder did not provide the Registrar with such information, documents or material as required for registration under this Act;
(h)that the grant of the certificate of registration is not in the public interest: Provided that no such protection shall be revoked unless the breeder is given a reasonable opportunity to file objection and of being heard in the matter.
[10] https://spicyip.com/2021/12/looking-at-ppvfr-authoritys-cancellation-of-pepsico-indias-extant-potato-variety-protection.html